2- مسافر و مریض اگر معتکف شوند صحیح نیست ولى زن حایض یا نفساء نه تنها اعتکافش صحیح نیست بلکه به جهت توقف در مسجد گناه کار است .
3- اعتکاف در روز عید فطر و قربان یا دو روزقبل از عید به طورى که روز سوم آن عید باشد صحیح نیست.
4- لازم نیست که روزه، مخصوص به اعتکاف باشد، بلکه هر روزهاى باشد صحیح است ، مثلاً در ایام اعتکاف ، روزه قضا یا نذرى یا استیجارى بجا آورد.(1)
5- اگر شخصى نذر کند که در ایام معینى معتکف شود و در همان ایام روزه نذرى یا استیجارى بر عهده او(2) باشد، مىتواند در همان اعتکاف ، روزه نذرى یا اجارهاى خود را بجاى آورد. ولى اگر نذر اعتکاف بدین گونه بوده است که روزه براى اعتکاف یا به خاطر اعتکاف باشد، کفایت از روزه نذرى یا اجارهاى نمىکند. (3)
6- انسان مىتواند نذر کند، در سفر روزه بگیرد و به نظر برخى مراجع معظم تقلید، حتى هنگام سفر هم مىتواند نذر کند که روزه بگیرد و در این صورت اعتکافش صحیح است . به یک استفتاء توجه کنید:
7- س : آیا در مسافرت مىشود روزه در سفر را نذر کند؟
آیات عظام خامنهاى ، سیستانى ، بهجت : مى تواند.
آیت الله مکارم : اشکال دارد ولى اگر نذر کرد، احتیاط آن است که به نذر خود عمل کند.
آیت الله فاضل: خیر.
8- س : آیا هر گونه روزه، ولو استیجارى و ... براى اعتکاف کافى است ؟
آیت الله فاضل: خیر، بلکه روزه اعتکاف باید به نیت کسى باشد، که اعتکاف به نیت او انجام مىگیرد، لذا کفایت روزه استیجارى و غیره براى کسى که در نیت خود اعتکاف نموده محل تأمّل و اشکال است.
آیت الله مکارم : کفایت روزه استیجارى براى اعتکاف مشکل است .
آیت الله بهجت : کافى است .
آیت الله فاضل: بنابر احتیاط واجب ، روزه براى دیگرى خواه استیجارى باشد یا مثلاً فضاى روزه پدر که بر پسر بزرگتر واجب است باشد اگر اعتکاف براى همان کسى که برایش روزه مى گیرد نیست کفایت نمىکند.
2- آیت الله فاضل: اگر نذر کرده باشد که ایام معینى معتکف شود نمىتواند براى آن ایام روزه استیجارى قبول کند.
3- آیت الله گلپایگانى : مگر آنکه هر دوروزه را قصد کند که در این صورت، اعتکافش صحیح است هر چند به جهت مخالف با نذر گناه کرده است . نظر حضرت آیت الله صافى به دست نیامد.
2- اعتکاف به نیابت میت بىاشکال است ولى به نیابت از انسان زنده، بنابر احتیاط به قصد رجاء ، اشکال ندارد. پس به طور خلاصه مىتوان در این بخش اعتکاف را اینگونه تقسیم کرد:(1)
1- براى خود
2- براى دیگران : ( به نیابت از میت ---- به نیابت از زنده )
گرچه روزه به نیابت از انسان زنده صحیح نیست ولى روزه گرفتن در اعتکاف مانند نماز براى طواف است که به تبع عمل دیگر لازم مىشود و همچنانکه طواف و نماز آن به نیابت زندهها صحیح است اعتکاف و روزه آن نیز صحیح است .
17- اعتکاف به نیابت از دو یا چند نفر، صحیح نیست، ولى مىتواند اعتکاف را به نیت خود بجا آورد و ثواب آن را به دیگران اهدا کند، خواه یک نفر باشد یا چند نفر، زنده یا مرده.
18- س: آیا اعتکاف را به نیابت از کسى که مرده است و یا به نیابت از کسى که زنده است مىتوان انجام داد؟
آیت الله تبریزى : به نیابت از میت مانعى ندارد ولى به نیابت از حى (زنده) اشکال دارد.
2- در نیت اعتکاف، قصد وجه شرط نیست؛ یعنى لازم نیست قصد کند که اعتکاف واجب است یا مستحب.
3- کسى که بخواهد در نیت اعتکاف، قصد وجه کند، در اعتکاف واجب نیت وجوب و در اعتکاف مستحب ، نیت استحباب مىکند و واجب بودن اعتکاف در روز سوم ضررى ندارد، هر چند بهتر است که از روز سوم نیت وجوب کند.
4- از آغاز تا پایان اعتکاف، باید با نیت و قصد قربت باشد، بنابراین اگر به همین قصد ، اعتکاف را شروع کند صحیح است، همچنین اگر به قصد اینکه فردا معتکف شود به مسجد برود و از اول وقت (طلوع فجر) در آنجا باشد صحیح است.
5- س: زمان نیت اعتکاف چه وقتى مىباشد؟ و آیا اول شب مىشود نیت کرد؟
آیت الله تبریزى : زمان نیت اعتکاف، وقت شروع اعتکاف است که طلوع فجر مىباشد و با استمرار نیت اول شب هم مانعى ندارد.
6- س : آیا در اعتکاف نیازى به قصد نمودن عبادات دیگر هم هست؟
آیت الله صافى: احتیاط مستحب است .
آیت الله مکارم: قصد عبادت دیگرى در آن شرط نیست .
آیت الله بهجت: ظاهراً معتبر است در اعتکاف منضم شدن قصد عبادت دیگرى که خارج از اوست.
7- س : آیا تجدید نیت در روزسوم اعتکاف مستحب لازم است؟
آیت الله صافى: بهتر است که تجدید نیت وجوب نماید.
آیت الله بهجت: تجدید نیت در روزسوم لازم نیست، گرچه احوط است.
آیت الله مکارم : تجدید نیت لازم نیست.
"رجب"، ماه خداست؛ ماه پر برکتی است که اعمال بسیاری برای آن ذکر شده است. پیامبراکرم صلوات الله علیه فرمود: هر کس یک روز از ماه رجب را روزه بگیرد، مستوجب خشنودی خدا می شود و غضب الهی از او دور می گردد و دری از درهای جهنم بر روی او بسته می شود. اعمال ماه های رجب و شعبان، جهت آماده ساختن روح برای شرکت در میهمانی ماه مبارک رمضان می باشد. برای درک عظمت ماه رمضان باید از قبل خود را آماده نمائیم.
پیامبراکرم(ص) فرمود: ماه رجب، ماه استغفار امت من است. پس در این ماه بسیار طلب آمرزش کنید که خدا آمرزنده و مهربان است.
اولین شب جمعه ماه رجب را لیلة الرغائب نامند. در این شب ملائک بر زمین نزول می کنند. برای این شب عملی از رسول خدا صلی الله علیه و آله ذکر شده است که فضیلت بسیاری دارد و بدین قرار است:
روز پنج شنبه اول آن ماه - در صورت امکان و بلا مانع بودن- روزه گرفته شود. چون شب جمعه شد ما بین نماز مغرب و عشاء دوازده رکعت نماز اقامه شود که هر دو رکعت به یک سلام ختم می شود و درهر رکعت یک مرتبه سوره حمد، سه مرتبه سوره قدر، دوازده مرتبه سوره توحید خوانده شود. و چون دوازده رکعت به اتمام رسید، هفتاد بار ذکر" اللهم صل علی محمد النبی الامی و علی آله" گفته شود. پس از آن در سجده هفتاد بار ذکر" سبوح قدوس رب الملائکة والروح" گفته شود. پس از سر برداشتن از سجده، هفتاد بار ذکر" رب اغفر وارحم و تجاوز عما تعلم انک انت العلی الاعظم" گفته شود. در اینجا می توان حاجت خود را از خدای متعال درخواست نمود. ان شاء الله به استجابت می رسد.
پیامبراکرم صلوات الله علیه در فضیلت این نماز می فرماید: کسی که این نماز را بخواند، شب اول قبرش خدای متعال ثواب این نماز را با زیباترین صورت و با روی گشاده و درخشان و با زبان فصیح به سویش می فرستد. پس او به آن فرد می گوید: ای حبیب من، بشارت بر تو باد که از هر شدت و سختی نجات یافتی. میّت می پرسد تو کیستی؟ به خدا سوگند که من صورتی زیباتر از تو ندیده ام و کلامی شیرین تر از کلام تو نشنیده ام و بویی، بهتر از بوی تو نبوئیده ام. آن زیباروی پاسخ می دهد: من ثواب آن نمازی هستم که در فلان شب از فلان ماه از فلان سال به جا آوردی. امشب به نزد تو آمده ام تا حق تو را ادا کنم و مونس تنهایی تو باشم و وحشت را از تو بردارم و چون در صور دمیده شود و قیامت بر پا شود، من سایه بر سر تو خواهم افکند.
امید آن است که در پایان این نماز با فضیلت، محتاجان به دعا را فراموش نکنید و ما را نیز از دعای خیر خود محروم ننمایید.
" التماس دعا"
روز اوّل رجب
روز شریفى است و در آن چند عمل است اوّل روزه گرفتن روایت شده که حضرت نوح علیه السلام در این روز بکشتى سوار شد و امر فرمود کسانى را که با او بودند روزه بدارند و هر که این رُوز را روزه بدارد آتش جهنّم یکسال راه از او دور شود دوّم غسل کند سیّم زیارت امام حسین علیه السلام کند شیخ روایت کرده از بشیر دَهّان از امام جعفر صادق علیه السلام که فرمود هر که زیارت کند حسین بن علىّعَلیهِماالسَّلام را در روز اوّل رجب بیامرزد خداوند عالَم او را البته چهارم بخواند دعاى طویلى که سیّد در اقبال نقل فرموده پنجم شروع کند به نماز سلمان (رض ) بدین طریق که ده رکعت نماز گذارد و بعد از هر دو رکعت سلام دهد و در هر رکعت یک مرتبه حمد و سه مرتبه سوره توحید وسه مرتبه قُلْ یا اَیُّهَا الْکافِرُونَ بخواند و بعد از هر سلام دستها را بلند کند و بگوید لا اِله اِلا اللّهُ وَحْدَهُ لا شَریکَ لَهُ لَهُ الْمُلْکُ وَلَهُ الْحَمْدُ یُحْیى وَیُمیتُ وَهُوَحَىُّ لا یَمُوتُ بِیَدِهِ الْخَیْرُ وَهُوَ عَلى کُلِّشَىْءٍ قَدیرٌ پس بگوید اَللّهُمَّ لامانِعَ لِما اَعْطَیْتَ وَلا مُعْطِىَ لِما مَنَعْتَ وَلا یَنْفَعُ ذَاالْجَدِّ مِنْکَ الْجَدُّ
معبودى نیست جز خداى یگانه که شریک ندارد فرمانروایى از آن او است و ستایش مخصوص او است زنده مى کند و مى میراند و او است زنده اى که هرگز نمیرد هر چه خیر است بدست او است و او بر هر چیزى توانا است * * * * * خدایا جلوگیرىنیست از آنچه تو عطا کنى و عطابخشى نیست براى آنکس که تو منعش کنى و کوشش شخص کوشا او را از تو بى نیاز نکند
پس دستها را بر روى خود کشد و در روز نیمه ماه نیز این نماز را بهمین کیفیّت بخواند لکن
و بدانکه شب جمعه اوّل ماه رجب را لیلة الرَّغائب مى گویند و از براى آن عملى از حضرت رسول صَلَّى اللَّهِ عَلِیهِ وَ اله وارد شده با فضیلت بسیار که سیّد در اقبال و علاّمه در اجازه بنى زهره نقل کرده اند از جمله فضیلت او آنکه گناهان بسیار بسبب او آمرزیده شود و آنکه هر که این نماز را بگذارد چون شب اوّل قبر او شود حقّ تعالى بفرستد ثواب این نماز را بسوى او به نیکوتر صورتى با روى گشاده و درخشان و زبان فصیح پس با وى گوید اى حبیب من بشارت باد تو را که نجات یافتى از هر شدّت و سختى گوید تو کیستى بخدا سوگند که من روئى بهتر از روى تو ندیدم و کلامى شیرینتر از کلام تو نشنیده ام و بوئى بهتر از بوى تو نبوئیدم گوید من ثواب آن نمازم که در فلان شب از فلان ماه از فلان سال بجا آوردى آمدم امشب بنزد تو تا حقّ تو را ادا کنم و مونس تنهائى تو باشم و وحشت را از تو بردارم و چون در صور دمیده شود من سایه بر سر تو خواهم افکند در عرصه قیامت پس خوشحال باش که خیر از تو معدوم نخواهد شد هرگز وکیفیت آن چنان است که روز پنجشنبه اوّل آن ماه را روزه میدارى چون شب جمعه داخل شود ما بین نماز مغرب و عشاء دوازده رکعت نماز مى گذارى هر دو رکعت به یک سلام و در هر رکعت از آن یک مرتبه حمد و سه مرتبه اِنّا اَنْزَلْناهُ و دوازده مرتبه قُلْ هُوَ اللّهُ اَحَدٌ مى خوانى و چون فارغ شدى از نماز هفتاد مرتبه مى گوئى اَللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ النَّبِىِّ الاُْمِّىِّ وَعَلى آلِهِ پس به سجده مى روى و هفتاد مرتبه مى گوئى سُبُّوحٌ قُدُّوسٌ رَبُّ الْمَلائِکَةِ وَالرُّوحِ پس سر ازسجده برمیدارى وهفتاد مرتبه مى گوئى رَبِّ اغْفِرْ وَارْحَمْ وَتَجاوَزْ عَمّا تَعْلَمُ اِنَّکَ اَنْتَ الْعَلِىُّ الاَعْظَمُ پس باز به سجده مى روى و هفتاد مرتبه مى گوئى سُبُّوحٌ قُدّوُسٌ رَبُّ الْمَلائِکَةِ وَالرُّوحِ پس حاجت خود را مى طلبى که انشاءالله برآورده خواهد شد و بدان نیز که در ماه رجب زیارت حضرت امام رضاعلیه السلام مندوبست و اختصاصى دارد چنانچه عمره در این ماه فضیلت دارد و روایت شده که تالى حجّ است در فضیلت و منقول است که جناب علىّ بن الحسین علیه السلام مُعْتَمِر شده بود در ماه رجب و شبانه روز نماز در نزد کعبه مى گذاشت و پیوسته در سجده بود در شب و روز و این ذکر از آن حضرت شنیده مى شد که در سجده مى گفت : عَظُمَ الذَّنْبُ مِنْ عَبْدِکَ فَلْیَحْسُنِ الْعَفْوُ مِنْ عِنْدِکَ.
از حضرت رسول صَلَّى اللَّهِ عَلِیهِ وَاله روایت شده که هر که در ماه رجب صد مرتبه بگوید اَسْتَغْفِرُ اللّهَ الَّذى لا اِلهَ اِلاّ هُوَ وَحْدَهُ لا شَریکَ لَهُ وَاَتُوبُ اِلَیْهِ وختم کند آنرا به صدقه ختم فرماید حقّ تعالى براى او برحمت و مغفرت و کسیکه چهارصد مرتبه بگوید بنویسد براى او اجر صد شهید
دهم و نیز از آن حضرت مروى است که کسیکه بگوید در ماه رجب هزار مرتبه لا اِلهَ اِلا اللّهُ بنویسد خداوند عَزَّ وَجَلَّ براى او صدهزار حسنه و بنا فرماید براى او صد شهر در بهشت
یازدهم روایت است کسى که در رجب در وقت صبح هفتاد مرتبه و در وقت پسین نیز هفتاد مرتبه بگوید اَسْتَغْفِرُ اللّهَ وَاَتُوبُ اِلَیْهِ و چون تمام کرد دستها را بلند کند و بگوید اَللّهُمَّ اغْفِرْ لى وَتُبْ عَلَىَّ پس اگر در ماه رجب بمیرد خدا از او راضى باشد و آتش او را مسّ نکند به برکت رجب
دوازدهم در جمیع این ماه هزار مرتبه بگوید اَسْتَغْفِرُ اللّهَ ذَاالْجَلالِ وَالاِْکْرامِ مِنْ جَمیعِ الذُّنُوبِ وَالا ثامِ تا خداوند رحمان او را بیامرزد
سیزدهم سیّد در اقبال فضیلت بسیار از حضرت رسول صَلَّى اللَّهِ عَلِیهِ وَ اله نقل کرده براى خواندن قُلْ هُوَ اللّهُ اَحَدٌ ده هزار مرتبه یا هزار مرتبه یا صد مرتبه در ماه رجب و نیز روایت کرده که هر که در روز جمعه ماه رجب صد مرتبه قُلْ هُوَ اللّهُ اَحَدٌ بخواند براى او نورى باشد در قیامت که او را به بهشت بکشاند
چهاردهم سیّد روایت کرده که هر که در ماه رجب یک روز روزه بدارد و چهار رکعت نماز گذارد بخواند در رکعت اوّل صد مرتبه آیة الکرسى و در رکعت دوّم دویست مرتبه قُلْ هُوَ اللّهُ اَحَدٌ نمیرد تا جاى خود را در بهشت ببیند یا دیده شود براى او
پانزدهم و نیز سیّد روایت کرده از حضرت رسول صَلَّى اللَّهِ عَلِیهِ وَاله که هر که در روز جمعه ماه رجب چهار رکعت نماز کند مابین ظهر و عصر بخواند در هر رکعتى حمد یک مرتبه و آیة الکرسى هفت مرتبه و قُلْ هُوَ اللّهُ اَحَدٌ پنج مرتبه پس ده مرتبه بگوید اَسْتَغْفِرُ اللّهَ الَّذى لا اِلهَ اِلاّ هُوَ وَاَسْئَلُهُ التَّوْبَةَ بنویسد حقّ تعالى براى او از روزیکه این نماز را گذارده تا روزى که بمیرد هرروزى هزارحسنه وعطا فرماید او را به هر آیه اى که خوانده شهرى در بهشت از یاقوت سرخ وبه هر حرفى قصرى در بهشت از دُرّ سفید و تزویج فرماید او را حور العین و راضى شود از او بغیر سخط و نوشته شود از عابدین و ختم فرماید براى او به سعادت و مغفرت ((الخبر)).
شانزدهم سه روز از این ماه را که پنجشنبه و جمعه و شنبه باشد روزه بدارد زیرا که روایت شده هر که در یکى از ماه هاى حرام این سه روز را روزه بدارد حقّ تعالى براى او ثواب نهصد سال عبادت بنویسد
شصت رکعت نماز در تمام رجب
هفدهم در تمام ماه رجب شصت رکعت نماز کند به این طریق که در هر شب آن دو رکعت بجا آورد بخواند در هر رکعت حمد یک مرتبه و قُلْ یا ایُّهَا الکافِرُونَ سه مرتبه و قُلْ هُوَ اللّهُ اَحَدٌ یک مرتبه و چون سلام دهد دستها را بلند کند و بگوید:
حضرت رسول صَلَّى اللَّهِ عَلِیهِ وَ اله مرویست که کسى که این عمل را بجا آورد حقّ تعالى دعاى او را مستجاب گرداند و ثواب شصت حجّ و شصت عمره به او عطا فرماید
هیجدهم از حضرت رسول صَلَّى اللَّهِ عَلِیهِ وَاله مروى است کسى که در یک شب از ماه رجب بخواند صد مرتبه قُلْ هُوَ اللّهُ اَحَدٌ در دو رکعت نماز پس گویا صد سال روزه گرفته در راه خدا و حقّ تعالى در بهشت صد قصر به او مرحمت فرماید هر قصرى در جوار پیغمبرى از پیغمبران عَلیهمُ السلام
نوزدهم و نیز از آن حضرت مرویست که هر که در یک شب از شبهاى رجب ده رکعت نماز کند بخواند در هر رکعتى حمد و قُل یا اءیّهَا الْکافِرُونَ یکمرتبه و توحید سه مرتبه بیامرزد حقّ تعالى هر گناهى که کرده ((الخبر)).
بیستم علاّمه مجلسى در زاد المعاد فرموده که از حضرت امیرالمؤ منین علیه السلام منقول است که حضرت رسول صَلَّى اللَّهِ عَلِیهِ وَاله فرمود که هر که در هر شب و هر روز ماه رجب و شعبان و رمضان سه مرتبه هر یک از حمد و آیة الکرسى و قُلْ یا اَیُّهَا الْکافِرُونَ و قُلْ هُوَ اللّهُ اءحَدٌ وقُلْ اَعُوذُ بِرَبِّ الفَلَقِ وقُلْ اَعُوذُ بِرَبِّ النّاسِ بخواند و سه مرتبه بگوید سُبْحانَ اللّهِ وَالْحَمْدُ لِلّهِ وَلا اِلهَ اِلا اللّهُ وَاللّهُ اَکْبَرُ وَلا حَوْلَ وَلا قُوَّةَ اِلاّ بِاللّهِ الْعَلِىِّ الْعَظیمِ و سه مرتبه بگوید اَللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ و سه مرتبه بگوید اَللّهُمَّ اغْفِرْ لِلْمُؤ مِنینَ وَالْمُؤ مِناتِ و چهارصد مرتبه بگوید اَسْتَغْفِرُ اللّهَ وَاَتُوبُ اِلَیْهِ خداوند تعالى گناهانش را بیامرزد اگر چه بعدد قطره هاى باران و برگ درختان و کف دریاها باشد ((الخبر)) ونیز علاّمه مجلسى فرموده که در هر شب از شبهاى این ماه هزار مرتبه لا اِلهَ اِلا اللّهُ وارد شده است
مّا اعمال آن پس بر دو قسم است : قسم اوّل اعمال مشترکه آن است که متعلّق به همه ماه است و اختصاصى بروز معیّن ندارد و آن چند امر است :
دعاى امام سجّاد علیه السلام در ایام رجب
اول آنکه در تمام ایّام ماه رجب بخواند این دعا را که روایت شده حضرت امام زین العابدین علیه السلام در
حَوائِجى لِلدُّنْیا وَالاْخِرَةِ اِنَّکَ عَلى کُلِّشَىْءٍ قَدیرٌ
دعاى حضرت صادق علیه السلام در ایام رجب