با بررسی روابط موجود بین دو جنس مذکر و مؤنث در جامعه ما ، می توان دسته های مختلفی از رفتار را مشاهده کرد  که هریک از این نوع برخوردها ارتباط مستقیمی با عوامل تعیین کننده رفتار ، از جمله سطح تحول شخصیت، سطح تحول هوش،و تراز فرهنگی انسان دارد . دسته های مهم در برخوردهای بین دودختر و پسرعبارتند از:

1-  برخورد مبتنی برشناخت و احترام متقابل :

 این نوع برخورد بر اساس درکی که انسان از شأن انسانی خود و نیز جایگاه و رفعت انسانی دیگران دارد ، صورت می گیرد . انسانی که برای انسانیت و شأن خود ارزش والایی قائل است ، روابطش را با دیگران به گونه ای تنظیم می کند که در آن احترام متقابل و ارزش گذاری متعالی و متعامل رعایت شده باشد . چنین برخوردی زمانی ایجاد می شود که انسان به نیازهای روانی خود در کنار نیازهای زیستی خویش توجه داشته باشد و نوع برخورد او با دیگران،بیشتر از سطوح بالاتر نیازها نشأت گرفته باشد . این نوع برخوردِ احترام آمیز ، به دور از پرخاشگری ، به دور از نیات سود جویانه و اندیشه های مبتنی بر سوء استفاده انجام می گیرد . حال برای این که جایگاه این نوع برخورد را بهتر نشان دهیم ، ضروری است به بررسی انواع دیگر برخوردها نیز بپردازیم .

2-  برخورد مبتنی بر شرم افراطی :

بهتر است پیش از توضیح این بند به تفاوت دو اصطلاح" شرم" و" حیا" بپردازیم . شرم که بیشتر مترادف با خجالت کشیدن و یا کناره گیری کردن است ، اصطلاحی است ناظر بر ناتوانی انسان در یک برخورد اجتماعی . فردی که دچار شرم است ، در یک موقعیت اجتماعی خاص نمی تواندرفتارمناسب و مطلوبازخود نشان دهد . اصطلاح دیگر حیاست . حیا یک صفت پسندیده اخلاقی است و آن عبارت است از خویشتنداری ارادی فرد در انجام اعمالی که خلاف قاعده و شأن شرعی و عرفی باشد . حیا در حقیقت نوعی توانایی است ، در حالی که شرم یا خجالت،نوعی ناتوانی به شمار می آید . انسان وقتی می باید سخنی را در مقابل جمعی بگوید ، ولی خود را ناتوان از بیان آن می یابد ، دچار شرم است؛ در حالی که وقتی انسان تمایل دارد مثلاً نسبت به بزرگتر خویش از جمله پدر ، مادر ، معلم و یا مربی خود رفتاری مبتنی بر بی حرمتی نشان دهد و از عهده انجام چنین کاری نیز برمی آید ، ولی به دلیل داشتن صفت حیا خویشتن داری کرده ، آن را انجام نمی دهد ، نوعی توانایی و قدرت را از خود به نمایش گذاشته است . با این توصیف می باید برخورد مبتنی بر شرم و برخورد مبتنی برحیابا جنس مخالف را از یکدیگر تفکیک کنیم . برخورد مبتنی بر شرم برخوردی از روی ناتوانی است ، در حالی که برخورد مبتنی برحیا ،برخوردی خویشتندارانه و ارادی است .

کسانیهستندکه در مقابل جنس مخالف دچار خجالت زدگی شده ، از خود شرم افراطی نشان می دهند؛ دسته ای دیگرانواع برخوردهای اجتماعی بین دو جنس را می سازند . پسری که به هنگام مواجهه با جنس مخالف دست و پای خود را گم می کند و نمی تواند بر اعصاب خود مسلط شود و یا دختری که در مواجهه با جنس مخالف توانایی برخورد صحیح کلامی را از دست می دهد و نمی تواند مطالب را به درستی و مبتنی بر تفکر بیان نماید ، مصداق چنین برخوردی هستند . چنین فرد یا افرادی از این ناتوانی به نوعی دچار آسیب خواهند شد .

3-  برخورد اضطراب آلود و هیجان زده:

در ادامهیبرخورد مبتنی بر شرم افراطی ، برخورد هیجان زدهیافراد در مقابل جنس مخالف را می توان یافت . این نوع برخورد به صور مختلف مانند عصبانیت ، سرخ شدن و بالارفتن ضربان قلب ، عجولانه رفتار کردن و رفتار مبتنی بر ترس و یا خوشحالی افراطی دیده می شود . هیجان که یک حالت برانگیختگی روانی است شامل تمامی مواردی که نام بردیم اعم از ترس ، خوشحالی ، عصبانیت ، عجله و امثال این هاست . هر چند که هیجانات اجزای لاینفک رفتارانسانی هستند و لی می باید برای اتخاذ تصمیم صحیح و نشان دادن رفتارمناسب تحت کنترل در آیند .برخورد با جنس مخالف به شکل هیجان زده،می تواند تصمیم گیری و نیز انجام اعمال صحیح ما را تحت الشعاع خود قرار دهد . به طور کلی ، توصیه روان شناسان به انسان ، کنترل هیجان ها و حفظ خونسردی در تمامی موقعیت های زندگی است.این توصیه،از رفتار اجتماعی ما با جنس مخالف نیز جدا نیست .

4-  برخورد خشک و محدود :

دستهیدیگری از انواع رفتارهای متقابل بین دو جنس در جامعه ما رفتار خشک و محدود است . در این نوع رفتار، زن و یا مرد به گونه ای با جنس مخالف مواجه می شود که گویی از وی متنفر است و یا این که بهشدت او را طرد می کند . هر چند که حفظ حدود شرعی از جمله نحوه نگاه کردن به نامحرم می باید جزو صفات متعالی یک انسان به شمار آید .

5 - برخورد مبتنی بر پرخاشگری :

در توضیح این مطلب بهتر است به تفاوت موجود بین عصبانیت یا خشم ( که نوعی هیجان است )و پرخاشگری(که یک نوع رفتار و تمایل است ) ، اشاره ای داشته باشیم . پرخاشگری در اصل تمایل و یا عمل فرد است در جهت آسیب زدن به یک شیء و یا شخص دیگر . در حالی که عصبانیت یک حالت برانگیختگی هیجانی است که در آن تغییرات بدنی آشکاری دیده می شود . در حالت عصبانیت،فرد کنترل خود را بر اعمالش تا حدودی از دست می دهد . پرخاشگری ممکن است با عصبانیت همراه باشد و گاه بدون آن بروز کند . فردی که با خونسردی تمام در گوشه ای نشسته ، چیزی را عمداً تخریب می کند و یا حتی در پرخاشگری های افراطی با خونسردی تمام جان فردی را می گیرد ، پرخاشگری را بدون عصبانیت از خود نشان می دهد . ولی فردی که با عصبانیت دست به شکستن چیزی و یا ضرب و جرح دیگری می زند ، پرخاشگری را با عصبانیت تواماً دارد . برخی از برخوردهای بین دو جنس در جامعهیما از نوع برخوردهای پرخاشگرانه است . اما این نوع از برخوردها را به نحو آشکار از برخوردهای هیجان زده منفک و مجزا می کنیم . پسری که برای نشان دادن توجه خود به یک دختر،با موتور و یا ماشین از کنار او بهسرعت  می گذرد و او را دچار ترس می کند و رفتارهایی از این قبیل ، نشانگر رفتارهای پرخاشگرانه است . پرخاشگری نسبت به جنس مخالف می تواند مشکلاتی را در زندگی آتی انسان ایجاد کند . پرخاشگری که سرچشمهیآن یک تمایل درونی برای آسیب زدن می باشد،ممکن است به صورت اعمالی که به نحوی فرد مقابل را ناراحت می کند و یا می رنجاند و نیز گفتن کلماتی که به نوعی آزار دهنده است ، تجلی داشته باشد .

6- روابط پنهانی :

برقراری روابط پنهانی با جنس مخالف پیش از ازدواج ، یکی دیگر از انواع رفتارهای بین دو جنس را در جامعه ما نشان می دهد . برقراری روابط پنهانی و مخفیانه در طبیعتِارتباط بین دو جنس نهفته است ، ولی  باید بین ارتباطِ پنهانی قبل و بعد از ازدواج،تفاوتی آشکار و اساسی قایل بود . ازدواج نقطه ای است که درآن می تواند عمیق ترین روابط فردی و پنهانی بین دو جنس شکل گرفته ،  و به شکلی مطلوب استمرار پیدا کند . در حالی که پیش از ازدواج ، این نوع روابط بهخصوص از جانب افرادی که نمی توانند بر رفتار خود تسلط کافی داشته باشند ، می تواند مشکل ساز باشد . دختران و پسرانی که بدون تسلط کافی بر اعمال و رفتار خود،اقدام به برقراری روابط پنهانی با یکدیگر می کنند ، معمولاً در این زمینه دچار نوعی آسیب و یا شکست می شوند .

7- برخوردهای غیر عادی و ناپخته :

این نوع برخوردها بیشتر توسط کسانی صورت می گیرد که به لحاظ فرهنگی ، تحول هوشی و تحول شخصیتی،در سطحی بسیار پایین و مبتذل قرار گرفته اند . متلک گویی ، ایجاد مزاحمت های خیابانی و یا مزاحمت های تلفنی از جمله این نوع رفتارهای ناپخته است .

8- افراط در معاشرت :

این نوع رفتار که معمولاً متأثر از فرهنگ غربی در زمینه ارتباط بین دو جنس است،بیشتر در میان خانواده هایی دیده می شود که دارای یک فرهنگ منسجم و اصیل شرقی و اسلامی نیستند. اختلاط بیش از حد بین دختر و پسر،پیش از ازدواج با توجیهاتی مانند زمینه سازی برای شناخت بهتر دو جنس از یکدیگر و یا زمینه سازی برای کسب تجربیات عملی برای انجام یک ازدواج موفق صورت می گیرد . میهمانی ها ، جشن تولدها ، مراسم مختلف ورزشی و مسافرت های دسته جمعیکهمعمولاً بستر و محمل چنین روابطی است ، در میان این دسته از افراد به وفور دیده می شود . چنین اعمالی بدون توسل به عناصری از فرهنگ غرب اساساً امکان پذیر نیست و این نکته معمولاً مردم ما را دچار تعارض و آشفتگی می کند ، زیرا یک فرهنگ در درون خود دارای انسجام است وما نمی توانیم فرهنگ را به شکل مخلوط و بدون انسجام  وبرگرفته از جوامع مختلف به کار گیریم . شاید گرفتاری بزرگ بشر در عصر حاضر دور افتادن از یک فرهنگ منسجم و سازمان یافته باشد.به این ترتیب ملاحظه می شود که افراط در معاشرت ، یک پدیده غربی در جامعه ماست . ما برای برخوردهای مناسب بین دو جنس برنامه ،نظام و حدود معینی را به شکل مشخص در اختیار داریم.به منظور بررسی این مطلب به بحثی دیگر می پردازیم .

ب ـ وضع مطلوب در روابط دختر و پسر :

پس از بحث در مورد وضع موجود در روابط دختر و پسر می توانیم حدود ارتباط مناسب بین دو جنس را مورد بحث و بررسی قرار دهیم . برای نشان دادن وضع مطلوب در روابط بین دو جنس می توان به ویژگی ها و خصوصیات زیر اشاره کرد .1- شناخت واقعیت های جنس مخالف :در این زمینه بهتر است به گونه ای عمل کنیم که واقعیت جنس مخالف را تا حد ممکن بشناسیم و بر اساس این شناخت ، اعمالمان را تنظیم کنیم . به نظر من بهترین راه شناخت جنس مخالف،در نظر گرفتن و شناخت دقیق تر واقعیت وجودی افرادی از جنس مخالف است که با ما سالها زندگی کرده و ما آنها را در نشیب و فرازهای گوناگون زندگی از نزدیک آزموده ایم. برای جنس مؤنث شناخت پدر ، برادر ، عمو ، دایی و امثال این افراد می تواند تا حد زیادی واقعیت جنس مخالف را نشان دهد . برای جنس مذکر نیز واقعیات مشاهده شده از مادر ، خواهر ، خاله ، عمه و امثال این ها می تواند نشانگر واقعیات وجودی جنس مخالف باشد . در صورتی که بدانیم و یقین داشته باشیم که افراد جنس مخالف تا حد بسیار زیادی-بخصوص از آن جهت که در زندگی ما عملاً مؤثر است-با یکدیگر مشابهت دارند ، دیگر دچار خیالپردازی و تصور رویایی در مورد جنس مخالف نخواهیم شد.

2- اجتناب از خیالپردازی و تصور رویایی در مورد جنس مخالف :

یکی از مشکلات موجود در روابط بین دو جنس،داشتن تصورات خیالی از یکدیگر است . گاه دختر و پسر از یک فرد بخصوص،تصویری خیالی و کاملاً غیر واقعی می سازند و با آن تصویر زندگی می کنند . برای دختر گاه یک پسر با تمام ضعف ها و محدودیت ها و همچنین ناپختگی ها و رشدنایافتگی ها به شکل شاهزاده ای که سوار بر اسب سپیدی از راه رسیده و او را به سرزمین رؤیاها می برد ، تجلی پیدا می کند . و یا برای پسری سرخورده و ناتوان از هدایت و سامان دادن به عواطف ، افکار و احساسات دختری چنان تجلی پیدا می کند که گویی فرشته ای مهربان از آسمان ها برای نجات او و برای ایجاد پناهگاه برای او به زمین آمده است . این تصورات رؤیایی بسیار زود از بین خواهند رفت و واقعاً مانند یک رؤیا در زندگی زایل خواهند شد . بنابراین در یک ارتباط مطلوب بهتر است از رؤیا پردازی در مورد جنس مخالف بهشدت اجتناب کنیم . این مطلب با عشق و دوست داشتن مغایرتی ندارد . انسان می تواند فردی را بسیار عمیق دوست بدارد و لکن این دوست داشتن نباید موجب کوری و کری انسان شود .

3- ا ز بین بردن ترس ها ، دلهره ها ، هیجان ها ، احساس خصومت و خشونت نسبت به جنس مخالف :

سومین ویژگی در یک برخورد مطلوب ، خالی کردن ذهن از عواطف منفی است . هرگونه احساسی که می تواند جنس مخالف را در ذهن ما به شکل منفی جلوه دهد و یا موجب رفتار مخرب ما نسبت به او باشد ، می باید از ذهن حذف شده یا اصلاح گردد .

4- حفظ خونسردی و صلابت شخصیت ، به هنگام برخورد با جنس مخالف :

ما باید به هنگام برخورد با جنس مخالف ، خونسردی خود را حفظ کرده ، وهیجانات مختلف را از خود دور کنیم و چنین امری حداقل از دو طریق امکان پذیر است: اول اینکه تلاش کنیم جنبه های ارادی اعمالمان را افزایش دهیم و به عبارت دیگر با داشتن برنامه هایی در جهت تقویت اراده خویش گام برداریم . انسان هایی که خود را به دست امیال و راحتی ها می سپارند معمولاً تسلط خوب و کافی بر اعمال خویش ندارند . دوم این که از طریق تمرین و حفظ خونسردی به هنگام مواجه شدن با جنس مخالف ، تلاش کنیم به سطحی از کنترل رفتار دست بیابیم که در آن خونسردی و صلابت کافی در برخورد با جنس مخالف را داشته باشیم .

5- برخورد مبتنی بر احترام با مراعات حدود شرعی در مورد محرم ، نامحرم ، حلال و حرام :

در فرهنگ ما برخورد مناسب بین دو جنس به شکل دقیق در چگونگی ارتباط بر اساس ملاک های چهارگانه محرم و نامحرم و حلال و حرام مشخص شده است . رعایت این حدود،نشانگر آشنایی ما با فرهنگ منسجم اسلامی است .برای شناخت این حدود لازم است به کُتب فقهی مناسب مراجعه گردد.

6- فقدان روابط پنهانی با جنس مخالف و مشورت با والدین در این گونه موارد :

برقراری روابط پنهانی پیش از ازدواج ممکن است تا بدان جا پیش رود که به نوعی به هر یک از طرفین آسیب رسانده و آنها را در مقابل عمل انجام شده قرار دهد . بهتر است دختران و پسرانی که تجربه و شناخت کافی از جنس مخالف ندارند و نیز تسلط کافی بر اعمال و افعال خویش نیافته اند ، از طریق مشورت کردن با والدین و احتمالاً در میان گذاشتن تمایل خود نسبت به کسی ، از آنان راهنمایی بخواهند و از این راه احتمال آسیب دیدگی روانی و تربیتی خویش را کاهش دهند .

7 – اجتناب از برقراری روابط صمیمانه با جنس مخالف قبل از عقد شرعی :

با این حال که روابط ما با جنس مخالف می باید خالی از پرخاشگری و ناپختگی و به دور از بی احترامی باشد ، لکن نباید ارتباط صمیمانه ای بین ما برقرار شود و این مطلب را حتی به رغم وجود علاقه بین دو جنس نیز می باید رعایت کرد . 8ـ نداشتن رفتارسَبُک ، خود نمایی و جلب توجه جنس مخالف در مجامع مختلف : توصیه می شود که دختران و پسران از داشتن رفتار سـَبـُک مبتنی بر جلب توجه جنس مخالف دوری گزینند . این مطلب به رغم این که به صورت یک راهنمایی برای دختران و پسران ارائه می شود ، ولی گاهی اوقات از طرف برخی از دوستان نوجوان و جوان مورد اعتراض قرار می گیرد . بعضی از دختران در مقایسه خود با دیگران به این نکته اشاره می کنند که آنهایی که رفتار آنچنانی در پیش می گیرند و خود را به اشکال مختلف به جنس مخالف عرضه می کنند در زندگی موفق ترند ، بسیار زودتر ازدواج می کنند و تشکیل زندگی می دهند . در حالی که ما به دلیل داشتن رفتار سنگین ، پیوسته دچار تنهایی و دورافتادن از ازدواج می شویم . چنین عباراتی به نوعی برای این دختران راهنمای عمل قرارمی گیرد و آنها را دچار تعارض بین حفظ حرمت ، عفت و رفتار موقر از یک سو،و داشتن یک رفتار خودنمایانه مبتنی بر جلب مشتری از سوی دیگر می سازد .

انسانی که دارای اهداف و آرمان های شناخته شده و منسجم در جهت حفظ کرامت انسانی خویش است هرگز از این وضع دچار تعارض نمی شود . او به دنبال یافتن همسری پاک و عفیف است ، ولی کسی که از طریق نمایش دادن اندام ها و ظاهر خود ، پسری را به سوی خویش جلب می کند ، قطعاً باید بداند کسی را شکار کرده است که چیزی جز امیال حیوانی انسان نمی شناسد .در قرآن کریم آمده است:" زنان ناپاک ،از آن مردان ناپاکند و مردان ناپاک از آن زنان ناپاک،و زنان پاک از آن مردان پاک و مردان پاک از آن زنان پاک اند."اگر ارزش های عالی انسانی مانند عفت، ایمان ، پاکدامنی ، خوش قلبی و سلامت نفس برای کسی معنا پیدا نکرده باشد ، او می تواند زندگی خود را از طریق تمایلات سطح پایین تر مانند تمایلات جنسی ، سامان دهد . ولی کسی که به سطوح بالاتر دسترسی پیدا کرده است هر چند که مدتی ارضای تمایلات و نیازهای جسمانی او به تأخیر بیفتد ، حفظ ارزش های عالی انسانی او را کفایت می نماید .

ج ـ عشق و نقش آن در ازدواج :

یکی از مسائلی که می باید در زمینه ازدواج مورد بحث و بررسی قرار گیرد ، جایگاه عشق در ازدواج است . بهراستی به سؤالاتی که درباره عشق و نقش آن در زندگی وجود دارد چگونه باید پاسخ گفت ؟ سؤالاتی از قبیل:عشق چیست ؟ آیا عشق گناه است ؟ آیا ازدواج بدون عشق معنایی می تواند داشته باشد ؟ عشق باید قبل از ازدواج  به وجود آید و یا بعد از آن ؟ آیا هر عشقی ضرورتاً باید منجر به ازدواج شود ؟ آیا عشق لزوماً باید انسان را به طرف انسانی دیگر سوق دهد ؟ عشق به چه عواملی بستگی دارد ؟ چگونه استمرار می یابد ؟ چگونه خاتمه می یابد ؟ و یا چگونه رشد پیدا کرده و به تعالی می رسد ؟

در ادامه ، به این گونه سئوالات پاسخ خواهیم داد، هر چند که اذعان داریم این مطالب تمامی آنچه را که در این زمینه می توان بیان داشت ، شامل نمی شود .

1ـ عشق عالیترین تجلی روح الهی انسان

بهراستی عشق چیست ؟ عشق را می توان جاذبه و کشش قلبی انسان به سوی کمال و جمال دانست . زیبایی یکی از کمالات است و زیبایی مطلق،خداست . عشق را جز با عشق نمی توان شناخت . عشق را جز عاشق نمی تواند درک کند .اما برای نزدیک شدن موضوع به ذهن،می توانیم از مثال های موجود در مراتب پایین تر موجودات زنده استفاده نماییم. شعرا و عرفا از جذب0 پروانه به سوی شمع بسیار استفاده کرده اند . هنگامی که شاعر می گوید :

بلبل به چمن ز آن رخسار نشان دید        پروانه در آتش شد و اسرار عیان دید

اشاره به جذبه عاشق به سوی معشوق دارد . از این نوع رفتارها که تنها می تواند نوعی تقریب به ذهن را در برداشته باشد ، می توان به کشش شاخ و برگ درختان به سوی نور اشاره کرد . انسان وقتی در تاریکی قرار میگیرد ، هر نقطه نورانی او را به سمت خود می کشد و این یک کشش به سوی نور است . حیواناتی از قبیل"سوسک"به طرف تاریکی کشش دارند و وقتی جایی روشن است،به تاریکی ها پناه می برند و در نقاط و زوایای تاریک پنهان می شوند . حیواناتی وجود دارند که به طرف جریان ها و میدان های مغناطیسی کشش پیدا می کنند ، مانند ماهی هایی که به کمک ایجاد حوزه های مغناطیسی در دریا به دام صیادان می افتند . در مورد کوچ پرندگان شواهدی وجود دارد که نشان می دهدآنها به سمت و سوی خاصی کشش پیدا می کنند . کششی که شناخت و ادراک ذهن در آن نقشی ندارد . به عبارت دیگر یک کشش ،بدون آن که موجود زنده بداند به کجا می رود . این ها مثال هایی است که تا حدودی معنای کشش به سمت یک هدف و تجهیز یک موجود زنده برای سوق یافتن به سوی آن را نشان می دهد .

عشق در مرتبه ای بسیار عالی تر و به عنوان عالی ترین تجلی عالم هستی ، قلب انسان را به سوی کمال و زیبایی مطلق سوق می دهد . خدا انسان را به گونه ای آفریده است که وقتی به سوی نورووجود مطلق متمایل می شود با تمام وجود به سمت آن کشیده می شود . به این ترتیب عشق،کشش قلب انسان است به سوی خداوند . این تعبیر در قرآن کریم و در متون اسلامی باعباراتی مانند" حُب" نشان داده شده است .درقرآن کریمآمده است : اگر خدا را دوست دارید ، تبعیت من(پیامبر) را بنمایید که در نتیجه خدا نیز شما را دوست خواهد داشت و یا زبانم را به یاد خودت گویا کن و قلبم را به عشق خودت شیفته ساز . حب یا عشق ماهیتی انسانی دارد و هدف اصلی آن نیز خداست . ولی "چرا عشقکهاصالتاً‌ می باید متوجه خدا باشد ، به انسان ها تعلق پیدا می کند ؟"سئوالی است که می توان به این طریق به آن پاسخ داد که عشق در مراتب پایین تر انسانی،بهسمت نشانه هایی از جمال و کمال الهی که در انسان ها بهعنوان خلیفه او به ودیعت گذاشته شده است متوجه می شود . انسانی که هنوز نمی تواند درکی از جمال و کمال مطلق داشته باشد لاجرم به سوی جمال های عینی و قابل رؤیت کشیده می شود و به سوی کمالات و عواطف انسانی که نشانه هایی از رأفت الهی در وجود انسان هستند ، سوق پیدا می کند . به عبارت دیگر عشق یک انسان به انسان دیگر، اگر خالی از هواها و امیال باشد نشانه ای از عشق به کمال مطلق است . با این دیدگاه است که عشق،یک کمال برای انسان محسوب می شود . قلب عاشق،اشرف بر قلب غیر عاشق است . انسان عاشق،افضل بر انسان غیر عاشق است .

برای این که بتوانیم این نکات را بیشتر و دقیق تر توضیح دهیم می باید محورهای دیگری نیز مورد بحث قراردهیم .

تفاوت عشق با هوای نفس :

عشق را  باید عامل تکامل بخش انسان بدانیم . بنابراین باید آن را از ارضای نیازهای معمولی و مشترک حیوانی متمایز نماییم . اگر ما برای رفع نیازهای خود به چیزی یا به انسانی نیازمند باشیم ، این نیاز میان ما و آن شیء یا انسان ، نوعی وابستگی ایجاد می کند ، ولی این وابستگی را نباید با کشش عاشقانه یکی بدانیم . این را باید از نوع هوای نفس بدانیم ، حال آنکه عشق از جمله صفات برتر و متعالی انسانی است . هدف هوای نفس،ارضای خویشتن است ،  ‌ولی هدف عشق،بقا و حضور معشوق است ، حتی اگر به فنای عاشق بینجامد . بنابراین ملاک مشخص برای تمیز بین عشق و کشش امیال،در همین است که عاشق درصدد رضایت معشوق است ، نه رضایت خویش . عاشق وقتی با معشوق کامل مواجه می شود ، می خواهد همه چیزش را ، حتی خود را از دست بدهد و عبارت معروف حافظ که می گوید :

میان عاشق و معشوق هیچ حایل نیست    تو خود حجاب خودی ، حافظ از میان برخیز

اشاره به این دارد که می باید فردیت فرد و خود بودن او نیز زایل شود تا معشوق نزد وی تجلی کامل بیابد . با این توصیف باید عشق یک انسان به انسان دیگر را از تمایل و کشش مبتنی بر نیازهای وی منفک و مجزا کرد . به این ترتیب است که اگر فردی نشانه ای از عشق را در دل خویش نسبت به فردی دیگر دارد ، می باید در درجه اول به معشوق خود بیندیشد نه به خویشتن خویش . اگر برای ارضای تمایل خود ، معشوق را بهطـُرق مختلف قربانی می کند و از آن جمله دست به عملی می زند که آبروی وی را خدشه دار سازد ، باید مطمئن باشد که این عشق نیست ، بلکه یک کشش از نوع حیوانی است .

3ـ عشق موجب تعالی و عفت است :

بایداین نکته رابدانیم که عشق ، انسان را رو به رشد می برد و موجب کمال اخلاقی و عرفانی انسان می شود و از آن جمله عفت و پاکدامنی را در او افزایش می دهد . انسان عاشق می خواهد پاک زندگی کند ، به پاکی ها برسد و به سوی روشنایی ها سوق پیدا کند و شاید با همین تبیین از عشق است که کلامی معروف از پیامبر گرامی اسلام نقل می شود که فرمود : آن که عاشق شود و عفت بورزد و از این عشق بمیرد ، او شهید مرده است .

4ـ عشق مکمل ازدواج است نه عامل آن :

با این بحث ، به موضوع جایگاه عشق در ازدواج وارد می شویم . سئوال این است که اگر کسی فردی از جنس مخالف را دوست بدارد و بهراستی عاشق او باشد ، آیا این امر می تواند تنها عامل تعیین کننده ازدواج آن دو به شمار آید ؟ باید در پاسخ بگوییم : نه . زیرا ازدواج در حقیقت نوعی مشارکت اجتماعی است که در آن دوانسان باید از جهات گوناگون با یکدیگر تناسب عملی داشته باشند ، از آن جمله تناسب اعتقادی ، تناسب اجتماعی ، تناسب عقلانی و تحصیلی و امثال این موارد . انسان در ازدواج تمامی نیازهای سطوح مختلف خود را از ابتدایی ترین نیازهای حیوانی تا عالی ترین نیازهای انسانی به مشارکت می گذارد. برای تشکیل یک خانواده می باید تناسب بین دو انسان برای برآوردن تمامی نیازها در حد بالایی وجود داشته باشد . بنابراین برای ازدواج ما باید به انسانی بیندیشیم که بتواند قسمت اعظم نیازهای مختلف ما را مرتفع کند .

به این ترتیب عشق می تواند مکمل چنین ازدواجی باشد، نهفقط عامل تعیین کنندهآن . باید اذعان کنیم که به رغم اهمیت و تعالی عشق در زندگی ، نیازهای واقعی انسان نیز حقیقتی انکارناپذیرند . انسان عاشق نمی تواند به عشق اکتفا کند و از نیازهای خود از این طریق چشم بپوشد . از این رو بهتر است که برای ازدواج انسانی را انتخاب کنیم که در برآوردن نیازهای مختلف ، ما را یار ، همراه و همسر باشد ، نه اینکه تنها به دلیل عشق ، انسانی را برگزینیم که از جهات عدیده با ما تباین ( اختلاف ) داشته باشد. ازدواجی که بدون توجه به نیازهای گوناگون انسان ، حتی نیازهای مربوط به خورد و خواب و... صورت پذیرد و تنها بخواهد عشق را تأمین نماید ،در واقعیتبسیار زود شکست خواهد خورد .

5ـ عشق در قلب سالم جوانه می زند و در آن رشد می کند :

با این عبارت وارد این موضوع می شویم که عشق قبل از ازدواج اساسی تر و با دوام تر است یا عشق بعد از ازدواج ؟ باید به این نکته توجه کنیم که عشق در بستر قلب سالم ، حقیقت جو و به دور از تعصبات و هواهای نفسانی جوانه می زند و رشد پیدا می کند . در صورتی که ما انسان ها در تلطیف و تطهیر روح خود بکوشیم ، هر روز خویش را برتر و والاتر از روز قبل قرار دهیم  و غل و غش را از درون خود برانیم، قلب را بستر جوانه زدن عشق و رشد روزافزون آن ساخته ایم . بدین ترتیب پس از آن که انسان مناسبی را برای ازدواج برگزیدیم و با او در یک مشارکت انسانی وارد شدیم ، باید منتظر آن باشیم که عشقی پاک میان ما زاده شود و به کمال برسد و در سایه لطف و مرحمت الهی به معشوق حقیقی متصل گردد . چنین عشقی در زندگی،روشنایی می آفریند و هر قدر زن و شوهر به پختگی و کمال نزدیکتر می شوند پاکی و خلوص این علاقه مندی را بیش از پیش در قلب خود احساس می کنند .

بنابراین بیاییم برای این که عشق را زنده نگه داریم ، پاسدار حریم آن باشیم و آن را به عنوان گل سرسبد نعمت های الهی به انسان ها هدیه دهیم ، در کمال و صلاح درونی خویش بکوشیم و از این طریق دنیا را تبدیل به گلستان عشق کنیم .

چگونگی ارتباط دختر و پسر (1)

آدمی در 2 جنس زن و مرد آفریده شده است و خداوند گرایش این دو جنس به یکدیگر را در نهاد آنها سرشته است طبیعت انسان، عرف جامعه و شریعت اسلام هم بر این گرایش صحه گذاشته و آن را به عنوان بدیهی ترین اصل فطرت پذیرفته است؛ اما ارتباط دختر و پسر پیش از ازدواج چگونه و حد و حدود آن کدام است؟ مبنای این ارتباط چیست و چگونه می توان حد و مرز آن را تعیین کرد. باید بدانیم مبنای ارتباط دختر و پسر از نظر دین اسلام چیست.

نظریه اضطرار:

یک مبنا در جامعه ما این است که در ارتباط دختر و پسر، اصل بر اضطرار یا ضرورت است. یعنی تا در جامعه ضرورتی نباشد و موقعیت اضطرار به وجود نیامده باشد بهتر است زن و مرد، دختر و پسر با یکدیگر ارتباط بر قرار نکنند. این نظریه بیشتر میان خانواده های سنتی و افراد سنتی. مذهبی به چشم می خورد

نظریه اختلاط :

در برابر این نظر، مبنای دیگری در جامعه تبلیغ و ترویج می شود که نظریه اختلاط نام دارد. بر اساس این نظریه زن و مرد با رعایت حدود شرعی و حجاب و نگاه و ... با یکدیگر ارتباط برقرار می کنند. مثل 2 انسان نه 2 جنس مخالف. برای مثل 2 دانشجوی دختر و پسر می توانند با یکدیگر، بحث علمی کنند و معاشرت داشته باشند، ضمن آن که حدود شرعی را حفظ کنند.

در حال حاضر این نظریه در نهادهای رسمی کشور، اداره ها، واحدهای فرهنگی و دانشگاه ها، صدا و سیما و ... حاکم شده است. حال باید دید مبنای 2 نظریه اختلاط و اضطرار چیست؟

کسانی که قائل به نظریه اضطرار در ارتباط دختر و پسر هستند می گویند : " آقا جان زن و مرد مثل آتش و پنبه هستند و قرار گرفتن آنها کنار هم خطرناک است " در نهاد دختر و پسر، کشش فوق العاده ای وجود دارد؛ البته برخی تصور می کنند این همان غریزه جنسی است در حالیکه با هم متفاوت است .

به هر حال بر اساس این نظریه آنچه مسلم است این است عشقی که میان 2 جنس مخالف به وجود می آید، به قدری قوی و انرژی زاست که خانمان سوز می شود و دیگر، عقل و تقوا نمی تواند آن را کنترل کنند.

این گروه حضرت یوسف (ع) را هم مثال می آورند که با وجود همه پاکی و نجابت ، نتوانست در مقابل یک زن مقاومت کند. آنجاست که دست به دعا برمی دارد و می گوید:

"خدایا اگر مرا نجات ندهی ممکن است پایم بلغزد ".

این مساله نشان می دهد که پاکی افراد ، نمی تواند از بروز خطر جلوگیری کند و از طرفی عقلانیت افراد هم جلوی آن را می گیرد. اینها می گویند حالا که می دانید اینقدر احتمال خطر وجود دارد، بهتر است دختر و پسر هیچ ارتباطی با هم نداشته باشند، مگر آن که مجبور شوند با یکدیگر ارتباط بر قرار کنند.

نظریه اختلاط چه می گوید؟

در برابراین گروه، اختلاطیون مبنای دیگری را بیان می کنند و می گویند: " الانسان حریص علی ما منع منه"، یعنی انسان حریص است بر آن چیزی که او را منع کنند. آنها بر این باورند که اگرمی خواهیم جامعه ای سالم داشته باشیم باید حساسیت دختر و پسر را نسبت به یکدیگر کم کنیم.

شهید مطهری در کتاب فلسفه حجاب بیان خیلی زیبایی از حرص و حریص شدن دارد. او می گوید:

"حرص در 2 زمان پدید می آید، یکی وقتی عامل، تحریک باشد و دیگری وقتی عامل، منع باشد. اگر زمینه تحریک بر طرف شد و بعد منع کردیم، حرص ایجاد نمی شود. "

شهید مطهری می گوید:

" اگر تحریک را کم کردیم، حرص ایجاد نمی شود؛ اما اگر گفتیم دختر و پسر می توانند با هم باشند و باهم مراوده کنند، در واقع عامل تحریک را بتدریج ایجاد کرده ایم. از طرف دیگر آنها را منع می کنیم که شما فقط حق دارید در حد بیان مسائل درسی، علمی، فرهنگی و سیاسی با یکدیگر صحبت کنید و وارد فضاهای دیگر نشوید، این امکان ندارد، چون زمینه های تحریک فراهم شده است "

خلاصه صحبت‎های حجج اسلام آقایان واعظی، مهدی‎پور، حسینی و احمدی و مداح بزرگوار جناب حاج آقای خلج، پیرامون مبنای فقهی عزاداری و حد و حصر آن که گفته‎اند:

عزاداری حد و حصر خاصی ندارد و نمی‎توان عزاداری را به نوع خاصی محدود کرد، بنابراین هر عملی که عنوان عزاداری پیدا کند صحیح و مورد تأیید دین است .

تحلیل و نقد:

قسمتی از سخنان بالا قابل قبول است و قسمتی غیرقابل قبول می‎باشد . این که عزاداری را نمی‎توان به نوع خاصی محدود کرد حرف صحیح و درستی است اما این که عزاداری حد و حصر خاصی ندارد، اگر به مفهوم خارج کردن عزاداری از حوزه نقد است و خط قرمز کشیدن برای نقد عزاداری‎هاست حرف کاملاً باطل و بی اساسی است .

هیچ عملی در دین وجود ندارد که در ترازوی صحت و بطلان قرار نگیرد. نماز که بالاترین عمل مذهبی است و ستون دین معرفی شده است، ده‎ها عامل می‎تواند باعث بطلان آن شود. و خداوند هیچ عملی را در دین قرار نداده که آن را از حوزه نقد و تحلیل خارج کرده باشد .

بنابراین عزاداری نه تنها حد و حصر دارد بلکه عوامل زیادی می‎تواند باعث بطلان آن شود و همین عمل مستحب ممکن است تبدیل به عملی حرام و باطل گردد.

البته این صحبت‎ها ممکن است در نقد صحبت‎های این بزرگواران نباشد بلکه تکمیل کننده آنها باشد . اما چون بحث حد و حصر عزاداری را آقایان مطرح کرده‎اند ما نیز به آن می‎پردازیم .

حد و حصر عزاداری

انواع عزاداری‎ها از سه جنبه‎ی:

1- هدف (جهت)

2- محتوا

3- شکل، قابل نقد و تحلیل هستند .

1- هدف (جهت) عزاداری:

عزاداری‎ها باید هدفمند باشند، اگر هدف و جهت عزاداری گم شود فاقد خاصیت و تأثیر مثبت خواهد بود و ممکن است تأثیر منفی هم بگذارد.

اما عزاداری‎ها چه هدفی می‎توانند داشته باشند. برای شناخت هدف در عزاداری، ابتدا باید اندیشه و هدف صاحب مصیبت شناخته شود تا چنانچه عزاداری صورت گیرد نسبت به تحقق آن اندیشه و هدف، عملی صورت گیرد .

آیه قرآن می‎فرماید: "یا ایها الذین آمنوا کونوا انصار الله کما قال عیسی ابن مریم للحواریین من انصاری الی الله قال الحواریون نحن انصار الله"(صف/ 14)؛ ای کسانی که ایمان آورده‎اید یاوران خدا باشید، همچنان که عیسی بن مریم به حواریون گفت: چه کسی یار من به سوی خداست، حواریون گفتند: ما یاوران خدا هستیم .

پیام آیه و حرف خدا این است که بیایید یار خدا باشید. کاری برای خدا انجام دهید، سپس خداوند شاهد مثال می‎آورد که شما همچون حواریون حضرت عیسی باشید که تا حضرت عیسی طلب یاری کرد به کمکش شتافتند .

جمله حواریون که نحن انصار الله و تأیید قرآن بر این جمله، حکایت از این دارد که یاری کردن پیامبر در هر زمان یاری کردن خداوند است. و به تبع آن یاری کردن امام هر زمان یاری کردن خود خداست .

گذشته از این آیه، خود امام حسین علیه السلام در کربلا و عاشورا ندایش طلب نصرت بود. "هل من ناصرِ ینصرنی"؛ آیا کسی هست که مرا یاری کند؟ هدف امام از یاری گرفتن، تحقق اسلام واقعی و ریشه کن کردن ظلم و فساد بود و رسیدن به این هدف جز با کمک خواستن از دیگران امکان‎پذیر نیست.

بنابراین ندای خداوند، یار گرفتن است، ندای همه پیامبران و ائمه نیز یار گرفتن است. ندای امروز امام زمان نیز همان جمله امام حسین علیه السلام است که می‎فرمود: "هل من ناصر ینصرنی. "

حال که ما مجالس عزاداری بر پا می‎کنیم هدفمان از این مجالس باید یاری کردن امام حسین علیه‎السلام در راهی که او شروع کرده بود، باشد. هدف از عزاداری باید کمک به تحقق بخشیدن اهداف و اندیشه‎های امام حسین علیه السلام باشد. این هدفمندی در برپایی مجالس عزاداری بیشترین اهمیت را دارد و به محتوا و شکل عزاداری - یعنی 2 عامل دیگر - جهت می‎دهد و در آنها تأثیر می‎گذارد و کیفیت آنها را تغییر می‎دهد.

همین هدفمند بودن عزاداری‎ها در قبل از انقلاب بود که باعث پیروزی انقلاب شد. چرا که مردم می‎دیدند اگر بخواهند کاری حسینی بکنند باید با طاغوت بجنگند. شاه آن روز و سردمداران حکومتی، حکم یزیدیان را پیدا کردند لذا مبارزه با آنها کاری حسینی قلمداد می‎شد .

بنابراین عزاداری مقدمه رسیدن به یک هدف برتر و متعالی‎ است. برپایی عزاداری، مقدمه یاری کردن امام حسین علیه السلام است. اما خیلی اتفاق می‎افتد که فلسفه عزاداری فراموش می‎شود و عزاداری از مقدمه بودن به هدف بودن تبدیل می‎شود. یعنی عزاداری فی نفسه مقدس می‎شود و برپایی آن تبدیل به هدف می‎شود. آن وقت شاهد مراسم عزاداری برای عزاداری هستیم، نه عزاداری برای یاری کردن امام حسین علیه السلام .

اما خطر این نوع عزاداری‎ها چیست؟

خطر مهم اینست که عزاداران فکر می‎کنند آخر خط همین جاست، چون عزاداری خودش تبدیل به هدف شده است لذا پرداختن به عزاداری آخر خط تلقی می‎شود. و وقتی هم فکر کردند که دیگر آخر خط است، جلوتر نمی‎روند و فقط در آن تنوع ایجاد می‎کنند و به جای رشد کمالی و عمودی، رشد سطحی و افقی پیدا می‎کنند. وقتی هم این اتفاق افتاد تنوع در عزاداری‎ها روز به روز بیشتر می‎شود .

قبلاً به سینه می‎زدند، حالا به پا می‎زنند، قبلاً با لباس سینه می‎زدند، حالا لخت می‎شوند، قبلاً با دست سینه می‎زدند حالا می‎خواهند تیغ‎زنی و قمه‎زنی کنند .

عزاداری وقتی خودش هدف شد، دیگر چیزی گفته نمی‎شود که دانسته شود بلکه گفته می‎شود که گریانده شود. دیگر آنچه گفته می‎شود انسان‎ها را به فکر فرو نمی‎برد بلکه احساسات را برمی‎انگیزاند . دیگر نمی‎گویند چرا امام حسین علیه السلام کشته شد بلکه می‎گویند چگونه کشته شد. دیگر صحبتی از امام قبل از تاسوعا و عاشورا نیست .

وقتی عزاداری خودش هدف شد، دیگر از این که هدف امام حسین علیه السلام چه بود، چه چیزهایی گفت، چگونه عمل کرد ... بحثی به میان نمی‎آید. دیگر توی عزاداری‎ها از این که یاران امام حسین علیه‎السلام چگونه آمدند و چگونه انتخاب کردند بحثی نمی‎شود بلکه صحبت از چگونه کشتنشان است. حرّ چگونه کشته شد، جون چگونه کشته شد، حضرت علی اکبر و حضرت ابوالفضل چگونه کشته شدند، حضرت علی اصغر چگونه کشته شد .

در عزاداری برای عزاداری، بحث مهم فقط برانگیختن احساسات صرفاً حزن آلود است. دیگر از این که حضرت زینب علیها السلام چگونه پایمردی کرد و چگونه در کوفه و شام خطبه خواند و چه‎ حرف‎هایی فرمود چیزی گفته نمی‎شود، بلکه اینگونه گفته می‎شود که قدش خمیده شد و مثل پیرزن‎ها راه می‎رفت .

در عزاداری برای عزاداری، اندیشه به بحث گذاشته نمی‎شود، جسم و هیکل به نمایش گذاشته می‎شود، قد و هیکل، موها و بازوها، چشم‎ها و ابروان توصیف می‎شوند. این است خطر مهم که امروزه عزاداری ما به آن گرفتار شده است یعنی بی هدف شدن عزاداری. میلیون‎ها تومان خرج می‎شود، ساعت‎ها وقت گذاشته می‎شود اما بهره اندکی نصیب می‎شود و حتی در برخی از این عزاداری‎ها چیرهای ضد دینی از آنها بیرون می‎آید .

2- محتوای عزاداری:

وقتی عزاداری هدفش را گم کرد اولین تأثیرش را در محتوای عزاداری می‎گذارد، بین عزاداری برای یاری کردن امام حسین علیه السلام با عزاداری برای عزاداری خیلی فرق‎هاست. در قسمت قبل به برخی از این تفاوت‎ها اشاره کردیم و در اینجا نیز بیشتر به آن می‎پردازیم. وقتی هدف عزاداری گم شود و عزاداری از مقدمه بودن به هدف بودن ارتقا پیدا کرد، آنچه که رخ می‎دهد متأسفانه خیلی دردآور و مایه تأسف است. عزاداران فکر می‎کنند اگر به مجالس حسینی بروند و اشکی بریزند و سینه‎ای بزنند و دسته‎ای راه بیندازند یا قمه‎زنی کنند دیگر کار تمام شده است. اینها به محض اتمام زمان عزاداری، کار و وظیفه دیگری برای خود قائل نیستند و خیلی راحت زندگی عادی‎اشان را شروع می‎کنند و اصلاً یادشان می‎رود که اینها صدها بار حسین حسین گفته‎اند.

اما کجا این "حسین حسین" گفتن یادشان می‎رود؟

زمانی که عزاداری تمام می‎شود و می‎بینند که فساد در جامعه همچنان رو به گسترش است تأملی در خویش نمی‎کنند که آیا اینها به ما ربطی دارد یا خیر؟ در مقابل خیلی چیزها ساکت هستند و اینها که ده روز یا دو ماه عزاداری کرده‎اند قبل و بعدشان با هم فرقی نکرده است. و حتی می‎بینیم جامعه نیز فرقی نکرده است. آخر باید فرقی باشد بین کسی که "حسین حسین" می‎گوید و کسی که نمی‎گوید. اینها متأسفانه خیلی‎هاشان به مسائل اجتماعی جامعه توجهی نمی‎کنند. به آنچه که در اطرافشان اتفاق می‎افتد لحظه‎ای تأمل نمی‎کنند. با این که سیره و روحیه امام حسین علیه السلام اصلاحگری، روشنگری و بهبود امور بود این روحیه به عزاداران منتقل نمی‎شود. چرا که در فلسفه عزاداری برای عزاداری حداکثر چیزی که تسلی دل ائمه علیهم السلام است گریه کردن و بر سر و سینه زدن است اما در عزاداری برای یاری کردن امام حسین علیه السلام آنچه تسلای دل نه تنها ائمه علیهم السلام؛ بلکه خداوند و تمامی پیامبران از آدم تا خاتم است، تلاش در تحقق بخشیدن هدفی از اهداف امام حسین علیه السلام است .

در عزاداری برای عزاداری، تربیت عزاداران بر این مبنا استوار است که چگونه شور بگیرند . چگونه به سر و سینه بزنند. چگونه همخوانی و همراهی کنند. اما در عزاداری برای یاری کردن امام حسین علیه‎السلام، انسان‎های حماسی، بصیر، جامعه‎شناس و جهان‎شناس و دین‎شناس و زمان‎شناس تربیت می‎شوند که بتوانند امروز منشأ اثر شوند .

در عزاداری برای عزاداری، از منافع و روش‎های قمه‎زنی خیلی بحث می‎شود اما در عزاداری برای یاری کردن امام حسین علیه السلام به جای این که توصیه کنند که چگونه قمه را بر سر زنند، ساعت‎ها مطلب از اندیشه‎های امام حسین علیه السلام گفته می‎شود که تا شاید اینها به مغز فرو رود و در دل جای گیرد. آنچه که امام حسین علیه السلام می‎خواهد، یافتن و تربیت شدن کسانی است که اندیشه او را بگیرند و در دنیای امروز به کار گیرند .

3- شکل عزاداری:

وقتی هدف عزاداری گم شد، به تبع آن محتوا نیز تغییر می‎کند و به تبع آن هم شکل عزاداری هم تغییر می‎کند. عزاداری چشم گیرتر اما بی محتواتر می‎شود. عَلَم‎ها و پرچم‎ها زیاد می شود، طبل‎ها و سنج‎ها زیاد می‎شود، شورها و بر سر و سینه زدن‎ها زیاد می‎شود، تیغ‎زدن‎ها و قمه‎زدن‎ها زیاد می‎شود، قلاده به گردن می‎آویزند و عو عو می‎کنند، در کربلا و به سمت حرم سینه‎خیز می‎روند، و ده‎ها نوع عمل دیگر .

در عزاداری برای عزاداری‎، چون آخر خط ، خود عزاداری است، تنوع به اوج خود می‎رسد، چرا که آخر خط همین جاست و هر کاری که می‎شود باید انجام داد. این نوع عزاداری چون مرحله بعدی ندارد و کاری نیست که بعداً بشود انجام داد، همه تلاش‎ها و فکرها برای تنوع بخشیدن به آن صورت می‎گیرد .

اما در عزاداری برای یاری کردن امام حسین علیه السلام شکل عزاداری بسیار ساده، متین و آرام است. فرد شاید یک ساعتی بیشتر در مجلس روضه ننشیند، اما می‎داند که اگر بخواهد حسینی باشد خیلی کارها باید بکند. او چون جهان‎شناس و زمان‎شناس است با نگاهی به اینترنت و ماهواره‎ها و رسانه‎ها و وضعیت فکری مردم جهان امروز در فکر این است که:

1- اگر امام حسین علیه السلام در دنیای امروز ما بود به چه مسائل و کارهایی می‎پرداخت .

2- چگونه می‎شود اندیشه‎های امام حسین علیه السلام را در جهان امروز پیاده کرد.

پاسخ دادن به سوالات فوق از دل ساعت‎ها به سر و سینه زدن و زنجیرزدن و قمه‎زدن به هیچ وجه بیرون نمی‎آید، بلکه ماه‎ها مطالعه و تحقیق و پی‎گیری و تلاش و جهاد لازم است .

در عزاداری برای عزاداری زمان عزاداری ده روز اول محرم است و ده روز آخر صفر، اما در عزاداری برای یاری کردن امام حسین علیه السلام همه روزهای سال جزو ایام عزاداری است. چرا که آنقدر کار به زمین گذاشته شده هست و آنقدر تلاش و پیگیری برای تحقق اهداف امام حسین علیه السلام لازم است که همه اوقات سال را پر خواهد کرد.

خلاصه و نتیجه‎گیری:

عزاداری ناب حسینی ضمن این که وسعت و پهنای زیادتر و خیلی بیشتری از عزاداری رایج دارد اما حد و حصرهای بسیار فراوانی هم دارد. اگر هدف ترویج فرهنگ و مکتب امام حسین علیه السلام است خیلی از معیارها را باید رعایت کرد، اما اگر صرفا مجلس‎آرایی و دسته راه انداختن و از این قبیل حرف‎هاست، ما هم بحث خاصی روی آن نداریم .

در قسمتی دیگر حضرت حجت الاسلام جناب آقای امامی‎فر می‎گوید:

... تمامی آن عزاداری‎هایی که انجام می‎شود در واقع برخاسته از مسائلی است که در عاشورا و واقعه کربلا رخ داده است. یعنی اگر مردم به خودشان زنجیر می‎زنند، اینها می‎‎خواهند یادآوری کنند بلاهایی که بر امام زین العابدین وارد شده است، شلاق‎هایی که به بچه‎های امام حسین علیه السلام و حضرت زینب زدند، این را می‎خواهند بازسازی کنند... اگر قمه می‎زنیم به این خاطر است که یادی از آن ضرباتی که بر بدن امام حسین علیه السلام وارد شده، کنیم و می‎خواهیم آن صحنه‎ها را زنده کنیم.

تحلیل و نقد:

صحبت‎هایی که جناب آقای امامی‎ فرمودند پیرامون فلسفه عزاداری و قمه‎زنی است. از میان این صحبت‎ها سؤال و بحث مهمی که ممکن است مطرح شود این است که زنده نگه داشتن یک واقعه چگونه امکان‎پذیر است و چگونه می‎توان یک واقعه را زنده نگه داشت .

برخی‎ها پیشنهاد می‎کنند که از طریق "بازسازی و تکرار آن واقعه" می‎توان یک واقعه را زنده نگه داشت. مثلاً فیلمی بر اساس واقعه کربلا ساخته شود یا تئاتر و نمایشنامه‎ای تهیه شود .

امّا هر واقعه‎ای که بخواهد زنده نگه داشته شود تا "ویژگی بارز آن واقعه" شناخته نشود، بازسازی آن بدون هدف و فاقد تأثیر مهمی خواهد بود.

مثلاً فرض کنید ما می‎خواهیم واقعه جنگ هشت ساله را برای مردم زنده کنیم و برویم فیلمی در باره جبهه‎های جنگ بسازیم یا حتی فیلم‎های مستندی که تهیه شده را پخش کنیم، آنچه که به نمایش در می‎آید صرفاً پرتاب گلوله‎ها، شلیک از اسلحه‎ها و حرکت تانک‎ها، جنب و جوش رزمنده‎ها و کشته و زخمی شدن آنها خواهد بود. این تکرار و بازسازی گرچه ممکن است به یادآوری منجر شود اما چون "ویژگی بارز دفاع مقدس" شناخته نشده، پخش فیلم‎های آن نیز، بهره چندانی را در پی نخواهد داشت.

در مورد واقعه عاشورا متأسفانه این مسئله اتفاق افتاده است، خیلی از مراسم عزاداری دچار انحراف از فلسفه عزاداری شده‎اند چرا که بر پا کنندگان، واعظان و مداحان توجه‎ای به ویژگی بارز عاشورا و تأثیر آ ن در حیات جامعه امروزی ندارند، لذا هدف در عزاداری‎ها صرفاً گریستن شده است و صرفاً به این دلیل برگزار می‎شود چون که محرم شده است .

با این نگاه که زنده نگه داشتن یک واقعه از طریق بازسازی آن ممکن است، قمه‎زنی فاقد آن فلسفه است چرا که قمه‎زنی، بازسازی واقعه عاشورا نیست چرا که در روز عاشورا، هیچ کس قمه را بر سر خود نمی‎زد و اصلاً این عمل نبوده که بخواهد بازسازی شود .

گر چه با این نگاه بتوان برای شبیه‎خوانی - اگر فاقد تحریف باشد - فلسفه و منطقی را پیدا کرد اما قمه‎زنی از این نگاه فاقد فلسفه و منطق است .

در مورد واقعه عاشورا متأسفانه این مسئله اتفاق افتاده است، خیلی از مراسم عزاداری دچار انحراف از فلسفه عزاداری شده‎اند چرا که بر پا کنندگان، واعظان و مداحان توجه‎ای به ویژگی بارز عاشورا و تأثیر آ ن در حیات جامعه امروزی ندارند، لذا هدف در عزاداری‎ها صرفاً گریستن شده است و صرفاً به این دلیل برگزار می‎شود چون که محرم شده است .

با این نگاه که زنده نگه داشتن یک واقعه از طریق بازسازی آن ممکن است، قمه‎زنی فاقد آن فلسفه است چرا که قمه‎زنی، بازسازی واقعه عاشورا نیست چرا که در روز عاشورا، هیچ کس قمه را بر سر خود نمی‎زد و اصلاً این عمل نبوده که بخواهد بازسازی شود .

این روش هم به شرط آن که فاقد تحریف باشد مورد قبول و منطقی است. در این روش هم باز قمه‎زنی فاقد فلسفه صحیح می‎باشد چرا که آنچه اظهار حزن و اندوه محسوب می‎شود، اظهار ناراحتی، حزن و اندوه، گریه کردن و حتی تا حدی به سر و سینه زدن است. اما رسم نیست که افراد قمه بر سر خود بزنند و آن را نمادی از اظهار حزن کنند .

اما اینطور استدلال کردن دارای اشکالات فراوانی است که ما به برخی از آنها می‎پردازیم . ابتدا به چند طرح پیشنهادی که بر اساس این فلسفه قابل ارائه است می‎پردازیم .

1- طرح‎هایی برای بزرگداشت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله:

در حدیث نبوی آمده است که هیچ پیامبری به اندازه من اذیت نشده است. حال ما بخواهیم یاد پیامبر را زنده کنیم و یاد مصائب پیامبر را زنده کنیم باید چه کاری انجام دهیم ؟

و اینک یک سؤال ... اگر یک نفر طرح‎های زیر را برای زنده نگه داشتن یاد پیامبر اعظم بدهد شما چه نظری در این باره دارید؟

الف) پیامبر اکرم برای هدایت امتش سختی‎های زیادی را تحمل کرده‎اند، در تاریخ نقل شده است که وقتی پیامبر از

کوچه‎های مکه عبور می‎کردند برخی از پشت بام‎ها خاکستر و زباله بر سر پیامبر می‎ریختند و حتی برخی شکمبه گوسفند را بر سر پیامبر می‎ریختند. بنابر این پیشنهاد می‎شود به جهت این که یادی از آن مصیبت‎هایی که بر پیامبر وارد شده است بکنیم مراسم خاکستر و زباله به سر ریختن راه بیندازیم تا یادی از آن لحظات سخت پیامبر شود .

ب) همچنان که می‎دانید در جنگ احد، سختی‎های زیادی به پیامبر وارد شد به طوری که دندان مبارک ایشان در این جنگ شکسته شد. بنابر این پیشنهاد می‎شود به جهت این که یادی از مصیبت‎هایی که بر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وارد شده است در سالروز جنگ احد، مراسم دندان‎شکنی به یاد شکسته شدن دندان پیامبر راه‎اندازی شود .

2- طرحی برای عزاداری شب شهادت حضرت علی علیه السلام:

حضرت علی علیه السلام در شب نوزدهم توسط ضربه شمشیر زهرآلود ابن ملجم به بستر شهادت افتادند. لذا از همه عاشقان واقعی حضرت علی علیه السلام درخواست می‎شود که به جهت یاد کردنِ عملی از مصیبت حضرت علی علیه السلام با زدن قمه‎های زهر آلود در این شب، یاد آ ن حضرت را زنده نگه دارند .

3- طرحی برای عزاداری امام موسی بن جعفر علیهماالسلام:

بنا بر مستندات تاریخ امام موسی کاظم علیه السلام سال‎های متمادی در زندان بودند (بین 7 تا 14 سال) و در زندان نیز به شهادت رسیدند. لذا پیشنهاد می‎شود به جهت این که یادی از مصیبت‎های حضرت موسی کاظم علیه السلام شود مردم عزیز به مدت یک هفته خود را در خانه‎ها و تکایا و مساجد زندانی کنند تا یادی از زندان‎های امام موسی کاظم علیه السلام شود .

4- طرحی برای عزاداری حضرت رضا علیه السلام:

نظر به این که امام رضا علیه السلام را توسط سم به شهادت رساندند و امام بعد از خوردن سم، تا رسیدن به خانه چندین بار در حالی که راه می‎رفتند نشستند و سپس برخاستند. لذا به جهت عزاداری واقعی امام رضا علیه السلام پیشنهاد می‎شود مسلمانان عزیز در روز شهادت امام رضا علیه السلام کمی سم بخورند و هروله کنند و حداقل 10 مرتبه در میان راه رفتنشان بنشینند تا مصیبتی که بر امام وارد شده را با تمام وجود حس کنند .

5- طرحی برای زنده نگه داشتن یاد عاشورا:

در تاریخ اسلام مهم‎تر از واقعه عاشورا واقعه‎ای وجود ندارد و همه ائمه بزرگوار در زنده نگه داشتن مجالس حسینی تأکید داشتند لذا به جهت زنده نگه داشتن یاد و خاطره عاشورا و در پیروی از توصیه‎های امام راحل که می‎فرمودند: محرم و صفر را زنده نگه دارید که ما هر چه داریم از محرم و صفر است . پیشنهاد می‎شود که مراسم زیر برگزار شود .

الف) تشنه نگه داشتن بچه‎های شیرخواره: به جهت این که اطفال امام حسین علیه السلام تشنه بودند، از مادران گرامی تقاضا می‎شود جهت همدردی با حضرت علی اصغر علیه السلام از روز تاسوعا تا ظهر عاشورا به بچه‎های خود آب ندهند و آنها را شیر نیز ندهند .

ب) مراسم در دست گرفتن بچه‎های شیرخواره در ظهر عاشورا : به جهت تأسی از عمل امام حسین علیه السلام از همه خانواده‎هایی که بچه‎های شیرخواره دارند تقاضا می‎شود که در روز عاشورا، بچه‎های شیرخواره را بالای دست بگیرند .

نتیجه‎گیری:

ممکن است خیلی‎ها به این طرح‎ها بخندند و ایراد بگیرند که این دیگر چه روش زنده نگه داشتن واقعه‎ای است. کدام عقل سلیمی این روش‎ها را تأیید می‎کند؟

1- با همان فرضی که اینان می‎گویند ما به یاد همان ضرباتی که بر امام حسین علیه السلام وارد شده است قمه

می‎زنیم، همین یادآوری مصیبت نیز اتفاق نمی‎افتد. چون خیلی فرق است بین شمشیری که دشمن از روی شدت و کینه و به قصد کشتن وارد می‎کند با ضربه‎های آهسته‎ای که فرد با احتیاط به خودش می‎زند و مواظب است که اتفاقی نیفتد. اگر کسی واقعاً می‎خواهد ذره‎ای بفهمد بر امام حسین علیه السلام چه مصیبتی وارد شده است این شمشیر را باید آنچنان محکم آن هم نه تنها بر فرق سر بلکه به جاهای مختلف بدن خود وارد کند به طوری که جسمش نقش بر زمین شود .

در ضمن باید این فرد کلی بدود و تشنگی هم نیز بکشد تا ذره‎ای از تشنگی امام را درک کند .

2- یک روش بهتری قابل ارائه است به افرادی که می‎خواهند بفهمند امام حسین علیه السلام چی کشیده که دقیقا بر اساس همان منطقی استوار است که قمه‎زنی از دل آن بیرون می‎آید.

این عمل به این صورت است که افراد قمه‎زن پس از وارد کردن ضربات سنگین (نه آهسته) قمه بر جاهای مختلف بدن خود، به طوری که ضعف همه وجودشان را فرا بگیرد، روی زمین دراز بکشند و عده‎ای اسب سوار هم اسب‎های خود را نعل زده و با اسب‎ها روی بدن‎های قمه‎زن‎ها بتازند و چند مرتبه این عمل را تکرار کنند تا این بدن‎ها درست و حسابی توسط سم و نعل اسب‎ها لگدکوب شود تا این افراد قمه‎زن بفهمند و عملا درک کنند که امام حسین علیه السلام در آن لحظات آخر که سپاه عمر سعد با اسب‎های نعل شده بر بدن امام حسین علیه السلام تاختند چه مصیبتی بر امام وارد شد. عده‎ای هم سنگ پرتاپ کنند و عده‎ای هم نیزه بردارند و به بدن قمه‎زن‎ها سنگ و نیزه پرتاپ کنند تا عملا یاد مصیبت‎های امام حسین علیه السلام زنده شود .

آیا کسی حاضر است این روش را قبول کند؟و سؤال مهم‎تر این که اشکال این روش مگر چیست و کجای آن ایراد دارد؟

پس به این دلیل گفته می‎شود این فلسفه قمه‎زنی، از طرفی خطرناک و از طرف دیگر بی‎منطق است چرا که از دل این تفکر صدها روش غلط عزاداری بیرون می‎آید که خیلی‎ها نه تنها آن را قبول ندارند بلکه آن را به تمسخر می‎گیرند.

شایان ذکر است که این اعمال و این روش‎های جدید عزاداری دقیقا از فلسفه و منطقی استخراج شده است که قمه‎زنی از دل همان فلسفه و منطق بیرون آمده است و اگر این روش‎ها اشکال دارد، قمه‎زنی نیز اشکال دارد .

خلاصه کلام:

فلسفه و منطقی که حضرت حجت الاسلام جناب آقای احمدی درباره قمه‎زنی بیان می‎کنند، گر چه ممکن است از روی اخلاص و به جهت همدردی با امام حسین علیه السلام هم باشد، اما فلسفه آن فاقد محتوای عقلی است چرا که از دل آن صدها روش عزاداری غلط بیرون می‎آید که وقتی همین‎ها به طرفداران قمه‎زنی عرضه شود و گفته شود که این روش‎ها بر اساس منطق شما قابل استناد و استخراج است، حتی خود آنها نیز قبول نمی‎کنند.

این فلسفه و منطق در هیچ جای دین اسلام بیان نشده است و هیچ توصیه دینی نداریم که افراد بیایند عین مصیبت را بر خود وارد کنند تا بفهمند صاحب مصیبت چه احساسی داشته است . اگر قرار بود این روش مورد قبول دین ما باشد این روش را قبل از ما خود ائمه علیهم السلام اجرا می‎کردند . این قمه‎ها را باید امام سجاد علیه السلام بر سرش می‎زد که واقعه کربلا را دیده بود. امام باقر و امام صادق علیهماالسلام باید قمه‎زنی می‎کردند که آن همه توصیه به زنده نگه داشتن عاشورا داشتند. سایر ائمه علیهم السلام باید این کارها را انجام می‎دادند که بیش از هر کس دیگری در این دنیا به امام حسین علیه السلام عشق و ارادت داشتند .

نقش استکبار در ترویج و بهره‎برداری از قمه‎زنی

الف- نقش استعمار انگلیس

تا حدود قرن هیجدهم سه امپراطوری بزرگ دنیا، هند، ایران و عثمانی مسلمان بودند که بر تمام جهان متمدن آن روز، حکومت‎های مرفه و مقتدری پدید آورده بودند. اسپانیا و فرانسه و هلند و انگلیس به رهبری زرسالاران یهودی و مسیحیان صلیبی، به فکر افتادند که مقاومت مسلمین را بشکنند. انگلیسی‎های تازه به دوران رسیده، برای رسیدن به این هدف چاره‎هایی جستند؛ از جمله در هند و ایران که هسته اصلی مقاومت را شیعیان تشکیل می‎دادند، اینان از شیعیان هندوستان شروع کردند که از مرکز تشیع و مرجعیت نجف به دور بودند. انگلیسی‎ها از جهل و سادگی برخی از شیعیان و عشق زیاد آنان به امام حسین علیه السلام سوءاستفاده کردند و قمه و شمشیرزنی بر پیشانی را جعل کرده و به آنان آموختند ... متاسفانه برخی شیعیان هند، این بدعت را بدون مجوز علما و نواب امام زمان(عج) پذیرفتند!

کوبیدن شمشیر بر سر و پیشانی در سوگ سیدالشهدا علیه السلام در روز عاشورا، توسط استعمار انگلیس، از هند به ایران و عراق رخنه نمود.

تا گذشته‎ای نه چندان دور، سفارت‎های بریتانیا در تهران و بغداد، هیئت‎های عزاداری را که به آن صورت انزجارآور و زشت در کوچه و خیابان‎ها ظاهر می‎شدند، تامین می‎کردند. غرض از سیاست استعماری انگلیس از کمک به رشد این مراسم زشت، به دست آوردن دلیلی معقول برای استعمارش بود که همواره با معارضه مردم بریتانیا و برخی نشریات آن کشور روبرو می‎شد.

نقل شده است، هنگامی که «یاسین هاشمی» نخست وزیر عراق در عهد استعمار انگلیس برای گفتگو جهت پایان دادن استعمار، به لندن رفته بود، انگلیسی‎ها به او گفتند: ما به خاطر کمک به مردم عراق به آنجا آمده‎ایم تا آنان را از توحش و حماقت خارج ساخته و مزه سعادت را به آنان بچشانیم!

این سخن، خشم یاسین هاشمی را برمی‎انگیزد و باعث می‎گردد با عصبانیت از جلسه خارج شود؛ اما انگلیسی‎ها از او عذرخواهی کرده و او را به دیدن فیلمی مستند از عراق دعوت می‎کنند. این فیلم که از هیئت‎های حسینی به راه افتاده در خیابان‎های نجف، کربلا و کاظمین تهیه شده بود، حاوی مشاهد مهیب و نفرت‎آور از شمشیرکوبی و قمه‎زنی مردم عزادار بود. گویی انگلیسی‎ها می‎خواستند بگویند: «آیا مردمانی روشنفکر که از تمدن بویی برده‎اند، با خود چنین می‎کنند؟!(1)    

ب- نقشه سیا در رابطه با فرهنگ عاشورا

اخیراً کتابی به نام «نقشه‎ای برای جدایی مکاتب الهی» در آمریکا انتشار یافته که در آن گفتگوی مفصلی با دکتر مایکل برانت یکی از معاونان سابق سیا (سازمان اطلاعاتی مرکزی آمریکا) انجام شده است.(2) او در این زمینه می‎گوید: «بعد از مدت‎ها تحقیق، به این نتیجه رسیدیم که قدرت رهبر مذهبی ایران و استفاده از فرهنگ شهادت، در انقلاب ایران تاثیرگذار بوده است. ما همچنین به این نتیجه دست یافتیم که شیعیان، بیشتر از دیگر مذاهب اسلامی فعال و پویا هستند. در این گردهمایی تصویب شد که بر روی مذهب شیعه تحقیقات بیشتری صورت گیرد و طبق این تحقیقات، برنامه‎ریزی‎هایی داشته باشیم. به همین منظور، چهل میلیون دلار بودجه برای آن اختصاص دادیم و این پروژه در سه مرحله به ترتیب زیر انجام شد... پس از نظرسنجی‎ها و جمع‎آوری اطلاعات از سراسر جهان، به نتایج مهمی دست یافتیم؛ متوجه شدیم که قدرت مذهب شیعه در دست مراجع و روحانیت می‎باشد... این تحقیقات ما را به این نتیجه رساند که به طور مستقیم نمی‎توان با مذهب شیعه رو در رو شد و امکان پیروزی بر آن بسیار سخت است و باید پشت پرده کار کنیم. ما به جای ضرب المثل انگلیسی «اختلاف بیانداز، حکومت کن!» از سیاست «اختلاف بیانداز، نابود کن!» استفاده کردیم و در همین راستا برنامه‎ریزی‎های گسترده‎ای را برای سیاست‎های بلندمدت خود طرح کردیم. حمایت از افرادی که با مذهب شیعه اختلاف نظر دارند و ترویج کافر بودن شیعیان به گونه‎ای که در زمان مناسب علیه آنها توسط دیگر مذاهب اعلام جهاد شود. همچنین باید تبلیغات گسترده‎ای را علیه مراجع و رهبران دینی شیعه صورت دهیم تا آنها مقبولیت خود را در میان مردم از دست بدهند.

یکی دیگر از مواردی که باید روی آن کار می‎کردیم، موضوع فرهنگ عاشورا و شهادت‎طلبی بود که هر ساله شیعیان با برگزاری مراسمی این فرهنگ را زنده نگه می‎دارند. ما تصمیم گرفتیم با حمایت‎های مالی از برخی سخنرانان و مداحان و برگزارکنندگان اصلی اینگونه مراسم که افراد سودجو و شهرت‎طلب هستند، عقاید و بنیان‎های شیعه و فرهنگ شهادت‎طلبی را سست و متزلزل کنیم و مسائل انحرافی در آن به وجود آوریم؛ به گونه‎ای که شیعه یک گروه جاهل و خرافاتی در نظر آید. در مرحله بعد، باید مطالب فراوانی علیه مراجع شیعه جمع‎آوری شده و به وسیله مداحان و نویسندگان سودجو انتشار دهیم و تا سال 1389 مرجعیت را - که سد راه اصلی اهداف ما می‎باشند - تضعیف کرده و آنان را به دست خود شیعیان و دیگر مذاهب اسلامی نابود کنیم و در نهایت تیر خلاص را بر این فرهنگ و مذهب بزنیم.» (3) 

پی‎نوشت‎ها:

 1- http://abarkooh.parsiblog.com/148569.htm

2- روزنامه جمهوری اسلامی 5/3/83 .

3- نقشه‎ای برای جدایی مکاتب الهی، منتشر شده در آمریکا، گفتگو با دکتر مایکل برانت، یکی از معاونان سابق «سیا» .

منبع:

دست پنهان، دفتر فرهنگی فخرالائمه علیهم السلام .

همه مشکلات بشر از عدم جذب و دفع مطلوب است یعنی حرکت برخلاف مبنای وحی می‎باشد. حبّ و بغض‎ها و حق و باطل کردن‎های بشر از همین جذب و دفع است که اگر صحیح عمل شود سعادتمند می‎شود.

خداوند خود می‎فرماید که این شیاطین قصد اطفاء نور الهی را دارند. «یُرِیدُونَ لِیُطْفِؤُوا نُورَ اللهِ بِأَفْوَاهِهِمْ وَاللهُ مُتِمُّ نُورِهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْکَافِرُونَ. (1)

یعنی دشمنان تلاش می‎کنند نور الهی خاموش شود که کسی به سوی آن هدایت نشود اما خداوند هم کامل کننده نور خویش است و انبیاء و ائمه کسانی هستند که نور خدا را روشن می‎دارند و انسان را به سوی آن که رمز سعادت حقیقی انسان می‎باشد رهنمون می‎دهد.

1- انسان موظف به مراقبت و محافظت از خود است.

یکی از امانت‎هایی که خداوند به انسان سپرده است همین جسمی است که انسان موظف است از آن به خوبی مراقبت کند و ضرری به آن وارد ننماید چرا که در قبال این جسم باید پاسخگو باشد. نباید به عمد حتی خراشی بر آن وارد کرد و خونی از آن جاری نمود.

عده‎ای دیگر در توجیه عمل قمه‎زنی خود می‎گویند برای این که مصیبات وارده به امام حسین علیه السلام را درک نمائیم قمه می‎زنیم و به خود جراحاتی وارد می‎نمائیم.

آخر این چه منطق بی استدلالی است که برخی برای خود گزیده‎اند؟! مگر امام، خود آن ضربات را بر پیکر مطهرش وارد کرده است؟

خداوند در سوره مائده می‎فرماید: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ عَلَیْکُمْ أَنفُسَکُمْ لاَ یَضُرُّکُم مَّن ضَلَّ إِذَا اهْتَدَیْتُمْ إِلَى اللهِ مَرْجِعُکُمْ جَمِیعًا فَیُنَبِّئُکُم بِمَا کُنتُمْ تَعْمَلُونَ.» (2)

البته این مراقبت فقط جسم را شامل نمی‎شود بلکه روح و جان  را نیز در برمی‎گیرد. که در اینجا بحث مراقبت جسم مربوط به بحث ما می‎شود. پس در این آیه یکی از وظایف انسان مراقبت از خود مطرح شده است.

خدای متعال در آیه دیگری می‎فرماید:

«وَ مَن یَقْتُلْ مُؤْمِنًا مُّتَعَمِّدًا فَجَزَآؤُهُ جَهَنَّمُ خَالِدًا فِیهَا وَ غَضِبَ اللهُ عَلَیْهِ وَ لَعَنَهُ وَ أَعَدَّ لَهُ عَذَابًا عَظِیمًا» (3)؛ هر کس مومنی را به عمد بکشد، کیفر او جهنم است که در آن همواره خواهند بود و خدا بر او خشم گیرد و لعنتش کند و برایش عذابی بزرگ آماده سازد.

«مومن در این آیه دو مفهوم دارد: اول هر کس که مومن باشد؛ دوم خود فرد هم که مومن است. پس چه مومنی کشته شود و چه خود را بکشیم شامل این آیه و لعنت و عذاب الهی می‎شویم.

بر اساس این آیات مشخص شد که انسان حق ندارد تعمداً کوچکترین آسیبی به خود برساند. بلکه موظف است از خود محافظت نماید. به همین دلیل است که خودزنی و خودکشی حرام می‎باشد. حال سوالی مطرح می‎شود که افرادی که به قمه‎زنی رو می‎آورند چگونه این آیات الهی را توجیه کرده و بر خلاف آن عمل می‎نمایند؟!

2- همدردی با حضرت زینب علیهاالسلام

عده‎ای معتقدند که برای همدردی با زینب کبری قمه‎زنی می‎کنیم چرا که ایشان پس از شهادت برادر بزرگوارشان سر مبارک خود را به محمل زده که باعث شکسته شدن آن شد.

آخر ظلم و تحریف در مورد اهل‎بیت پیامبر اکرم علیهم السلام تا چه حد؟!

چگونه ممکن است که زینب کبری که در خانه وحی متولد گشته و در دامان پر برکت امیرمؤمنان علی علیه‎السلام و فاطمه زهرا علیهاالسلام و در کنار امام حسن و امام حسین علیهماالسلام تربیت شده باشد به آیات الهی عامل نبوده و به گونه‎ای خودزنی نماید؟!

آخر مگر برای درک مصیبت باید خود را به مصیبت مبتلا سازیم؟ این چه منطق مضحکی است که برخی برای خود عَلَم کرده‎اند؟!

این نشانگر عدم معرفت این افراد نسبت به خاندان وحی می‎باشد که تصور می‎کنند ایشان به آیات الهی عامل نیستند حال آن که تنها کسانی که دقیقاً نسبت به فرامین و آیات الهی عامل‎اند این خاندان می‎باشند. و این قضیه در مورد زینب کبری علیهاالسلام تحریفی بیش نیست که در مقاتل نیز ذکر نشده و متاسفانه مرثیه‎سرایان در اشعار و روضه‎های خود ذکر می‎کنند و محضر مبارک عمه سادات، ظلم می‎نمایند.

3- درک مصیبات وارده به امام حسین علیه السلام

عده‎ای دیگر در توجیه عمل قمه‎زنی خود می‎گویند برای این که مصیبات وارده به امام حسین علیه السلام را درک نمائیم قمه می‎زنیم و به خود جراحاتی وارد می‎نمائیم.

آخر این چه منطق بی استدلالی است که برخی برای خود گزیده‎اند؟! مگر امام، خود آن ضربات را بر پیکر مطهرش وارد کرده است؟

اگر نحوه درک کردن مصیبات ائمه و خصوصاً امام حسین علیه السلام مبتلا نمودن خود به آن مصیبت‎هاست پس چند پیشنهاد ارائه می‎شود:

- برای درک بیشتر مصیبات وارد به امام پس از قمه‎زنی و وارد کردن جراحات بر خود، بر زمین بخوابید و اسبانی را که از قبل نعل نو زده و آماده کرده‎اید را بر خود بتازانید تا درک کنید که چگونه پیکر مطهر امام زیر سم اسبان ماند.

- برای درک مصیبت شهادت امیرالمؤمنین علی علیه السلام، در شب شهادت ایشان شمشیری را زهرآلود کرده و بر فرق خود فرود آورید.

- برای درک مصیبت شهادت امام کاظم علیه السلام که به نقل از تاریخ هفت الی چهارده سال در زندان بوده‎اند؛ در ایام شهادت ایشان فقط یک هفته خود را در سیاهچالی زندانی نماید.

- برای درک مصیبت شهادت امام رضا علیه السلام که با سم به شهادت رسیدند در ایام شهادت ایشان زهر نوش جان نمایید.

آخر مگر برای درک مصیبت باید خود را به مصیبت مبتلا سازیم؟ این چه منطق مضحکی است که برخی برای خود عَلَم کرده‎اند؟!

عزاداری امام حسین علیه السلام باید شایسته آن امام بزرگوار باشد و موجب وهن و تضعیف اسلام و مذهب شیعه نشود، بلکه همانند قیام آن حضرت باعث بقاء و عزت اسلام شود.

در ضمن مگر قرار است با عزاداری برای شهادت ائمه اطهار به این درک برسیم که ایشان چه مصیباتی را متحمل شده‎اند و یا هدف؛ زنده نگه داشتن اهداف والای ایشان است؟!

زنده نگه داشتن واقعه عاشورا برای اینست که بیاموزیم که از دین تحت هر شرایطی باید محافظت نمود حتی اگر به چنان مصیباتی که خاندان اهل‎بیت مبتلا شدند؛ گرفتار شویم. این است معرفت و این است چیزی که امام از ما می‎خواهد.

4- سیره ائمه اطهار در عزاداری حضرت سیدالشهدا علیه السلام

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در آخرین روزهای عمر خویش حدیثی را قرائت فرمودند که به حدیث ثقلین معروف می‎باشد. در آن حدیث ایشان فرمودند که دو چیز گرانبها برایتان به ودیعه می‎گذارم قرآن و عترتم. که این دو هیچگاه از هم جدا نمی‎شوند. تا وقتی که در کنار حوض کوثر به من ملحق شوند.

در قسمت اول به آیاتی از قرآن کریم استدلال کرده و به این نتیجه رسیدیم که این عمل جائز نمی‎باشد بلکه حرام است اما حال به سیره ائمه اطهار علیهم السلام در عزاداری امام حسین علیه السلام می‎پردازیم.

پس چگونه است که پس از شهادت امام حسین علیه السلام، ائمه‎ی پس از ایشان در عزاداری‎های خود هیچ یک از این اعمال را انجام نداده‎اند؟!

در تاریخ آمده است که پس از واقعه کربلا، امام سجاد علیه السلام با این که خود شاهد آن واقعه‎ی تلخ بودند و پدر و برادران و عزیزان خود را از دست داده بودند ولی هیچگاه به صورت غیرمنطقی عزاداری نکرده‎اند. ایشان از هر فرصتی برای زنده نگه داشتن خاطره عاشورا استفاده کرده و واقعه را تعریف می‎نمودند. نقل شده که هنگام نوشیدن آب به شدت گریه می‎کردند و وقتی با پرسش اطرافیان در این باره مواجه می‎شد، پاسخ می‎داد: «چگونه گریه نکنم در حالی که آبی را که پرندگان و جانواران وحشی از آن آزادانه استفاده می‎کردند، بر پدرم منع نمودند؟! (4)   

این است سیره ائمه اطهار علیهم السلام در عزاداری امام حسین علیه السلام، ضمن این که هیچ روایتی دال بر این که در عزاداری بر خود صدمه‎ای وارد کنیم به ما نرسیده است. و بر اساس آیات قرآن و فقه مبین شیعه، رساندن صدمه بر خود در صورت تعمد حرام می‎باشد.

از امام صادق علیه السلام نقل شده است که امام سجاد علیه السلام پس از شهادت پدر تا آخرین لحظات زندگی بر مصیبت پدرش  گریه می‎کرد و هرگاه می‎خواست دست به طعام ببرد و یا آب بنوشد گریه می‎نمود، تا جایی که یکی از خدمتگزاران به ایشان گفت: یابن رسول الله، چقدر گریه می‎کنید؟! می‎ترسم خود را هلاک کنید! حضرت در جواب فرمود: همانا اندوه و غصه‎ام را به خدا شِکوه می‎کنم و می‎دانم از خدا آنچه را که شما نمی‎دانید.(5) ایشان در پاسخ یکی دیگر از کسانی که به گریه‎های شدید ایشان معترض بود، فرمود: وای بر تو یعقوب پیامبر، دوازده فرزند داشت که خدا یکی را از چشم پدر دور کرد. یعقوب در فراق یوسف به قدری گریه کرد که دو چشمش نابینا و سفید شد و کمرش از غصه یوسف خمیده گشت، در حالی که فرزندش زنده و سالم بود. ولی من با دو چشمم دیدم که پدر و برادر و عموهایم و هفده تن از اهل‎بیت در کنارم کشته شدند، چگونه می‎توانم گریه نکنم؟! (6)

خوب این سیره امام سجاد علیه السلام در نحوه عزاداری امام حسین علیه السلام بود.

در زمان امام باقر و خصوصاً امام صادق علیهماالسلام که فضای سیاسی و فرهنگی کمی بازتر شده بود و امکان بسط و گسترش فرهنگ بود. ایشان روایات بسیاری از بزرگداشت واقعه کربلا و شهادت امام حسین علیه السلام و یارانش نقل فرمودند.

در این بین کسانی هستند که نمی‎گذارند انسان به سعادت برسد که هوا و هوس از درون و ابلیس و شیاطین و منافقان از برون دست به دست هم داده‎اند برای ممانعت از رسیدن انسان به سعادت حقیقی.

سیره ایشان در عزاداری، برگزاری مجلس روضه در رثای شهدای کربلا بود که نقل شده است که امام صادق علیه‎السلام چنان اشک می‎ریختند که محاسن مبارکشان خیس می‎شد.

امام در مراسم روضه از شعرا دعوت می‎کردند که در مورد واقعه کربلا شعر بسرایند و نیز خود ایشان واقعه تاریخی را نقل می‎کردند.

جلوتر که می‎آئیم می‎رسیم به زمان امام کاظم و امام رضا علیهماالسلام که نقل شده: همین که محرم فرا می‎رسید، دیگر کسی خنده‎ای بر لب امام کاظم علیه السلام نمی‎دید و همواره اندوهگین بود تا دهه محرم بگذرد و چون روز عاشورا فرا می‎رسید، این روز، روز نهایت غم و مصیبت بود و می‎فرمود: اینست آن روزی که جدم حسین علیه السلام در آن کشته شد. (7) 

در مورد نحوه عزاداری امام رضا علیه السلام نیز در تاریخ مطالبی نقل شده است. ریّان بن شبیب نقل می‎کند که روز اول محرم بر امام رضا علیه السلام  وارد شدم. حضرت به من فرمود: اگر می‎خواهی در درجات بهشت با ما باشی، برای اندوه ما اندوهناک و در خوشحالی ما شادمان باش. (8)

آنگاه برخاست و بین ما و اهل خانه پرده‎ای زد و خانواده در پشت پرده نشستند تا در مصیبت جد خود بگریند. سپس به من فرمود: ای دعبل برای حسین علیه السلام مرثیه بخوان.

و گاه امام در مجالسی واقعه کربلا را نقل کرده و اشک می‎ریختند.

و بالاخره در این عصر که عصر غیبت امام زمان(عج) آخرین ذخیره الهی است،قرار داریم. امام در زیارت ناحیه مصیبات وارده بر حضرت سیدالشهدا و خاندان ایشان را مطرح کرده و حزن و اندوه خود را اینگونه بیان می‎فرمایند: (یا جداه) اگر روزگاران مرا به تاخیر انداختند و تقدیر الهی مرا از یاری تو بازداشت و نبودم تا با آنان که با تو جنگیدند، بجنگم؛ هر صبح و شام بر تو ندبه و زاری می‎کنم و بر تو به جای اشک، خون گریه می‎نمایم، از روی حسرت بر تو و از سوز و تاسف بر مصیبت‎هایی که بر تو وارد گشت تا آن زمان که در اثر سوز جانفرسای مصیبت و غصه جانگاه و اندوه فراوان، جان سپارم.

این است سیره ائمه اطهار علیهم السلام در عزاداری امام حسین علیه السلام، ضمن این که هیچ روایتی دال بر این که در عزاداری بر خود صدمه‎ای وارد کنیم به ما نرسیده است. و بر اساس آیات قرآن و فقه مبین شیعه، رساندن صدمه بر خود در صورت تعمد حرام می‎باشد.

این دسته از افرادی که به بدعت‎هایی ناروای وارد بر مکتب شیعه، عمل می‎کنند آیا می‎پندارند با این عمل، زینت اهل‎بیت علیهم السلام می‎باشند؟! آیا با این رفتار، محبت‎ها را به سوی اهل‎بیت جذب می‎کنند؟! آیا با این عمل هر نسبت ناروایی را از اهل‎بیت دور می‎نمایند؟!

آیا ایشان به خاطر رضایت و شادی اهل‎بیت این کار را انجام می‎دهند و یا به خواهش دل و نفس خود این کار را می‎کنند؟!

مگر این روایت امام حسن عسکری علیه السلام را نخوانده‎اند که: «کُونوا زَیناً و لا تکونوا شَیناً جَرُّوا اِلینا کُلَّ مَودةٍ وادفعوا عَنّا کُلَّ قَبیح؛ زینت ما باشید؛ نه مایه ننگ ما. با رفتار خود همه محبت‎ها را به سوی ما جلب کنید و (با رفتار مناسب خود) هر (نسبت) ناروایی را از ما

آیا بهتر نیست که این افراد تجدید نظری روی کار خود داشته باشند؟

عزاداری باید متناسب با روح اسلام و ارزش‎های متعالی مکتب اهل‎بیت عصمت و طهارت باشد و با احکام و تعالی حقه آنان منافات نداشته باشد.

5- سینه‎خیز رفتن به سمت حرم ائمه اطهار از کجا آمده است؟

متاسفانه دیده می‎شود که عده‎ای وقتی به زیارت حرم امام حسین و یا امام رضا علیهماالسلام می‎روند از فاصله‎ای دورتر به صورت سینه‎خیز به سوی حرم حرکت می‎کنند.

این هم تحریفی است که متاسفانه در سالیان اخیر در اعتقادات تشیع ایجاد شده است. حال این که در قرآن و سنت ما چنین چیزی وجود ندارد. نحوه زیارت امام صادق علیه السلام در تاریخ ذکر شده است که با احترام و ادب و تواضع به سمت قبر مطهر می‎رفتند و زیارت‎نامه می‎خواندند.

عزاداری باید متناسب با روح اسلام و ارزش‎های متعالی مکتب اهل‎بیت عصمت و طهارت باشد و با احکام و تعالی حقه آنان منافات نداشته باشد.

و نیز در روایات متعدد آداب زیارت قبور مطهر اهل‎بیت علیهم السلام ذکر شده است و در هیچ یک از آنها سینه‎خیز رفتن مطرح نشده و حال آن که این عمل نشانه‎ای از ادب نیست.

آیا با زنان نباید مشورت کرد؟

لازم به ذکر است که احکام و اوصاف "زن" از دو دیدگاه قابل مطالعه و بر دو قسم است:

قسم اول: راجع به اصل زن بودن او است که هیچ گونه تفاوتی در طی قرون و اعصار در آنها رخ نمی‌دهد. مانند لزوم حجاب و عفاف و صدها حکم عبادی و غیر عبادی، که مخصوص زن است و هرگز دگرگون نخواهد شد. و بین افراد زن هم هیچ فرقی در آن جهت مشترک زنان نیست.

قسم دوم: ناظر به کیفیت تربیت و نحوه محیط پرورش آن است که اگر در پرتو تعلیم صحیح و تربیت وزین پرورش یابند، بیاندیشند، تعقل و تدبر داشته باشند تمایزی از این جهت با مردها ندارند و اگر گاهی تفاوت یافت شود، همانند تمایزی است که بین خود مردها مشهود است. مثلا اگر زنان مستعد به حوزه‌ها و دانشگاههای علمی راه یابند و همانند طلاب و دانشجویان مرد به فراگیری علوم و معارف الهی بپردازند و از لحاظ جهان بینی و انسان شناسی و دنیا شناسی و آخرت شناسی و سایر مسائل اسلامی، در دروس مشترک بین محصلین حوزه آگاهی کامل یابند و نحوه تعلیم و تبلیغ دینی آنان چون رجال مذهبی باشد، چه این که گروهی فعلا به برکت انقلاب اسلامی این چنین‌اند،

آیا باز هم می‌توان گفت روایاتی که در نکوهش زنان آمده و احادیثی که در پرهیز از مشورت با آنها وارد شده و ادله‌ای که در نارسایی عقول آنان رسیده اطلاق دارد؟ و هیچ گونه انصرافی نسبت به زنان دانشمند و محققان از این صنف ندارد؟ و همچون قسم اول، موضوع همه آن ادله ذات زن از حیث زن بودن است؟ مثلا گفته‌های حضرت علی علیه السلام؛ درباره‌ی عقول زنان که فرمود:

«یا اشباه الرجال و لا رجال، حلوم الاطفال و عقول ربات الحجال _⁽¹⁾ ای مرد گونه‌های نامرد، با آرزوهای کودکانه! و اندیشه زنان پرده نشین!.

ایاک و مشورة النسأ فان رایهن الی افن و عزمهن الی وهن... _⁽²⁾ بپرهیز از مشورت با زنان، که رای آنان ناقص و تصمیم آنان سست است.»

هیچ گونه انصرافی از زنان محقق و دانشمند ندارد؟

و آیا می‌توان گفت که عقل آنان در بخش عقل نظری، چون زنند و تنها به خاطر مونث بودن آنها همتای عقل کودکان می‌باشد، و اراده و تصمیم و عزم آنها در بخش عقل عملی سست و ناپایدار است. و یا آن که این تعبیرها به لحاظ غلبه خارجی است که منشأ آن، دور نگه داشتن این صنف گرانقدر از تعلیم و محروم نگه داشتن این گروه توانمند از تربیت صحیح است، که اگر شرایط درست برای فراگیری آنها در صحنه تعلیم و تربیت فراهم شود حتما غلبه بر عکس ‍ خواهد شد و یا لااقل غلبه‌ای در کار نیست تا منشأ نکوهش گردد.

هوشمندی و نبوغ برخی از زنان سابقه دیرین داشته و سبقت آنان در موعظه پذیری نسبت به مردها شواهد تاریخی دارد. وقتی اسلام به عنوان دین جدید در جاهلیت دامنه دار حجاز جلوه کرد، تشخیص ‍ حقانیت آن از نظر عقل نظری محتاج به هوشمندی والا، و پذیرش آن از جهت عقل عملی نیازمند به عزمی فولادین بوده است تا هر گونه خطر را تحمل نماید لذا کسی که در آن شرایط پیش از دیگران مسلمان می‌شد از برجستگی خاص برخوردار بوده و همین سبقت، از فضائل او به شمار می‌رفت. چون تنها سَبق (تقدم) زمانی یا مکانی نبوده است که معیار ارزش جوهری نباشد بلکه سبق رتبی و مکانتی (جایگاهی) بود که مدار ارج گوهر ذات خواهد بود. چنانکه سبق اسلام حضرت علی علیه السلام از فضائل رسمی آن حضرت به شمار می‌رود. از این رهگذر می‌توان به هوشمندی و نبوغ زنانی پی برد که قبل از همسران خود دین حنیف اسلام را پذیرفته و حقانیت آن را با استدلال تشخیص داده و در پرتو عزم استوار به آن ایمان آورده اند. در حالی که مردان فراوانی نه تنها از پذیرش آن استنکاف داشته و در حقانیت آن تردید داشتند بلکه برای اطفأ نور آن سعی بلیغ می‌نمودند گرچه طرفی نمی‌بستند.

مالک بن انس (179-95ه.ق ) چنین نقل می‌کند که عده‌ای از زنان در حالی اسلام آورده بودند که شوهران آنها کافر بوده‌اند مانند دختر ولید بن مُغیره که همسر صفوان بن اُمیه بود و قبل از شوهرش  مسلمانان شد و نیز‌ام حکیم دختر حارث بن هشام که شوهرش عکرمة بن ابی جهل بود، پیش از همسرش اسلام آورد. _⁽³⁾

1- نهج البلاغه، خطبه 27.

2- نهج البلاغه، نامه 31.

3- موطا، کتاب نکاح، ص 371-370.

زن در آینه جلال و جمال؛ آیت الله جوادی آملی

ابوالفرج اصفهانى در کتاب مقاتل الطالبیّین خود آورده است: روش و اخلاق امام موسى کاظم علیه السلام چنین بود که اگر کسى پشت سر حضرتش حرفى زشتى مى‌زد و بدگوئى مى‌کرد، امام اظهار ناراحتى نمى‌کرد، بلکه هدیه‌اى برایش مى‌فرستاد.

همچنین مورّخین در کتاب‌هاى مختلفى آورده‌اند، مردی از نواده‌های عمر بن خطاب، در مدینه با امام کاظم (علیه‌السلام) دشمنی می‌کرد و هر وقت به او می‌رسید، با کمال گستاخی به علی (علیه‌السلام) و خاندان رسالت ناسزا می‌گفت، و بدزبانی می‌کرد.

روزی بعضی از یاران، به آن حضرت، عرض کردند:  "به ما اجازه بده تا این مرد تبهکار و بدزبان را بکشیم ".

امام کاظم (علیه‌السلام) فرمود: نه، هرگز چنین اجازه‌ای نمی‌دهم، مبادا دست به این کار بزنید، این فکر را از سرتان بیرون نمائید. تا اینکه از آنها پرسید: آن مرد (نوه عمر) اکنون کجاست؟

گفتند: در مزرعه‌ای در اطراف مدینه به کشاورزی اشتغال دارد.

امام کاظم (علیه‌السلام) سوار بر الاغ خود شد و به همان مزرعه رفت و در همان حال وارد به کشت و زرع او شد.

مرد فریاد زد:  "کشت و زرع ما را پامال نکن ".

حضرت همچنان سواره پیش رفت، تا اینکه به آن مرد رسید و خسته نباشید به او گفت: و با روی شاد و خندان با او ملاقات نمود و احوال او را پرسید، و فرمود: "چه مبلغ خرج این کشت و زرع کرده ای؟"

او گفت: صد دینار

امام کاظم فرمودن چقدر امید داری که از آن بدست آوری؟

او گفت: علم غیب ندارم

حضرت فرمود: من می‌گویم چقدر امید و آرزوی داری که عایدت گردد.

گفت: امیداورم 200 دینار به من رسد.

امام کاظم کیسه‌ای درآورد که محتوی 300 دینار بود و فرمود: این را بگیر و کشت و زرع تو نیز به همین حال برای تو باشد و خدا آنچه را که امید داری به تو برساند.

آن مرد آنچنان تحت تأثیر بزرگواری امام گردید که همانجا به عذرخواهی پرداخت، و عاجزانه تقاضا کرد که تقصیر و بدزبانی او را عفو کند.

امام کاظم (ع) در حالی که لبخند بر لب داشت، بازگشت.

مدتی از این جریان گذشت تا روزی امام کاظم به مسجد آمد، از قضا آن مرد نیز در مسجد بود، و با دیدن امام برخاست و با کمال خوشرویی به امام نگاه کرد و گفت: "اللهُ اَعلمُ حَیثُ یَجعلَ رِسالَتَه،خدا آگاه‌تر است که رسالتش را در وجود چه کسی قرار دهد".

دوستان آن حضرت، وقتی که دیدند آن مرد کاملا عوض شده، نزد او آمدند و علتش را پرسیدند که چه شده این گونه تغییر جهت داده ای، قبلا بدزبانی می‌کردی، ولی اکنون امام (علیه‌السلام) را می‌ستایی؟

او گفت: همین است که اکنون گفتم، آنگاه برای امام (علیه‌السلام) دعا کرد، و سؤالاتی ازامام (علیه‌السلام) پرسید و پاسخش را شنید.

امام (علیه‌السلام) برخاست و به خانه خود بازگشت، هنگام بازگشت به آن کسانی که اجازه کشتن آن مرد را می‌طلبیدند فرمودند: "این همان شخص ‍ است، کدامیک از این دو راه بهتر بود، آنچه شما می‌خواستید یا آنچه من انجام دادم؟ من با مقداری پول که کارش را سامان دهد، اوضاعش سامان دادم، و از شر او آسوده شدم.

اعلام الوری، ص 296/ اعیان الشّیعه، ج 2، ص 7/ بحارالانوار، ج 48، ص 102، ح 7/ مناقب ابن شهر آشوب، ج 4، ص 319/ دلائل الامامة، ص 311 / کشف الغمّة، ج 2، ص 288.

آیا حواست هست که با چه کسی همکاری؟

حضرت امام موسی کاظم علیه‏السلام اگر احساس می‏کرد کسانی که به نظام حکومتی داخل می‏شوند، نمی‏توانند به نفع اهل حق و شیعیان عمل نمایند، آنان را از همکاری با طاغوت نهی کرده، از عواقب وخیم آن برحذر می‏داشت.

زیاد بن ابی سلمه از یاران امام کاظم علیه‏السلام بود، ولی بدون اطلاع آن حضرت در دستگاه خلافت عباسی مشغول به کار شده بود.

او روزی به محضر امام هفتم علیه‏السلام آمد. حضرت از او پرسید: ای زیاد! آیا تو در امور دولتی اشتغال داری؟ گفت: بلی. امام فرمود: چرا با حکومت ستمگران همکاری می‏کنی و به شغل آزاد نمی‏پردازی؟

زیاد گفت: سرورم! مخارج من زیاد است؛ چرا که من فردی اجتماعی هستم و خانه‏ام پر رفت و آمد است و افراد تحت تکفل دارم و هیچ‏گونه پشتوانه اقتصادی هم ندارم. درآمد من منحصر به همین شغل دولتی است.

امام کاظم علیه‏السلام فرمود: ای زیاد! اگر از کوه بلندی سقوط کنم و بدنم قطعه قطعه شود، در نزد من بهتر است از اینکه با ستمگران همراهی و همکاری نمایم، مگر اینکه غصه‏ای را از دل مؤمنی برطرف نموده، یا مؤمن گرفتاری را نجات داده، یا مؤمن بدهکاری را از زیر بار بدهی رها سازم._⁽¹⁾

صفوان بن مهران جمّال یکی دیگر از دوستان امام موسی بن جعفر علیهما السلام می‏باشد. او شترهای زیادی داشت و آنان را در اختیار کاروانهای تجارتی و زیارتی قرار داده و از اجاره آنان امرار معاش می‏کرد.

او می‏گوید: روزی امام هفتم علیه‏السلام را زیارت کردم. امام به من فرمود: صفوان تمام کارها و رفتار تو مورد پسند ماست، جز یک عمل تو!

گفتم: فدایت شوم کدام عمل؟

فرمود: شترانت را به این مرد ستمگر [هارون] کرایه داده‏ای.

عرض کردم: به خدا سوگند! من آن را برای فسق و فجور و شکار و لهو کرایه نداده‏ام، بلکه برای زیارت بیت الله اجاره داده‏ام. من هیچ گونه علاقه‏ای به آن مرد ندارم و غلامان خود را به همراه کاروان زیارتی هارون فرستاده‏ام تا به غیر از عمل حج در کار دیگری به کار گرفته نشوند.

امام فرمود: ای صفوان! آیا کرایه تو هنوز به عهده آنان هست یا پرداخته‏اند؟ گفتم: نه، هنوز کرایه نگرفته‏ام.

فرمود: صفوان! آیا دوست داری که هارون و یارانش تا زمانی که کرایه‏ات را نپرداخته‏اند، زنده بمانند تا برگشته و بدهی تو را بپردازند؟ گفتم: بلی.

امام کاظم فرمود: «فَمَنْ أَحَبَّ بَقأهُمْ فَهُوَ مِنْهُمْ وَ مَنْ کانَ مِنْهُمْ کانَ وَرَدَ النّار؛^₍₂₎ هر کس بقای ستمگران را دوست داشته باشد، از آنان محسوب می‏شود و هر کس از آنان محسوب شود، داخل آتش [جهنم ] خواهد شد.»

1- الکافی، ج5، ص110

2- معجم رجال الحدیث، ج10، ص133