|
| ||
|
همه ما تجربه سردرد داشته ایم و غیرممکن است انسانى را بیابیم که تا به حال دچار سردرد نشده باشد. سردرد علاوه بر آنکه دردى آزارنده و ناخواسته است و کارآیى فرد را مختل مى کند، مى تواند نوعى زنگ خطر به شمار آید و به عنوان یکى از نشانه هاى خطر در بیمارى هاى مغز و اعصاب باشد. بعضى از افراد از سردردى شکایت دارند که هرازگاهى عود مى کند و باعث ناتوانى در عملکرد روزانه آنها مى شود به گونه اى که تمام فعالیت هاى جسمى و فکرى آنها را تحت الشعاع قرار مى دهد. این بیماران بعد از مراجعات مکرر به پزشکان مختلف در نهایت با تشخیص «میگرن» (Migraine) تحت درمان قرار مى گیرند. میگرن از نظر لغوى یعنى «نصف سر»، و از قدیم تا امروز به سردردهایى که نصف سر را درگیر مى کند، میگرن مى گویند. این تعریف البته نارساست اما اکثر میگرن ها به صورت سردردى در نصف سر خود را نشان مى دهند. به طور کلاسیک، سردردهاى یکطرفه و داراى کیفیت ضربان دار را که ممکن است با تهوع، استفراغ، ترس از نور، ترس از صداى بلند و سستى همراه باشد، «میگرن» مى گویند. حمله این سردرد مى تواند بین ۲ تا ۷۲ ساعت طول بکشد. در بعضى از افراد ممکن است حملات سردرد به طور هفتگى رخ دهد و بعضى دیگر سالى یک بار نیز دچار این حملات نشوند. دوسوم تا سه چهارم موارد این بیمارى در خانم ها است. وقتى که شخص گرسنه باشد یا در آفتاب قرار گیرد یا بوى تند مانند عطر یا آشپزى استشمام کرده باشد احتمال حمله سردرد بیشتر است. بیش از ۹۰درصد موارد میگرن پیش از سن ۴۰ سالگى رخ مى دهد و سابقه خانوادگى در اغلب موارد وجود دارد. مرکز مطالعات سردرد دانشکده پزشکى دانشگاه سائوپائولوى برزیل مى گوید، اختلالات هورمونى در بروز میگرن نقش دارند. تحقیقات آزمایشگاهى نشان مى دهد که در افراد مبتلا به میگرن، میزان کورتیزول خون بالاتر از حد طبیعى و پرولاکتین و ملاتونین کمتر از مقدار طبیعى است. در افراد سالم مقدار ملاتونین ۶ تا ۸ ساعت بعد از غروب آفتاب به حداکثر خود مى رسد اما در مبتلایان به میگرن مزمن حداکثر میزان ملاتونین با حدود ۲ ساعت تأخیر حاصل مى شود. این مرکز مطالعاتى، اختلالات هورمونى هیپوتالاموس را در ایجاد میگرن مزمن دخیل مى داند. اما تحقیقات دیگرى نشان داده است که نقش ژنتیک در میگرن قابل توجه است. مثلاً یک گونه نادر میگرن که در حین سردرد با فلج گذراى نیمه بدن است به صورت صفتى غالب به ارث مى رسد. میگرن انواع مختلف دارد. میگرنى که همراه با نشانه هاى پیش درد است را نوع کلاسیک مى گویند. در این نوع میگرن، بیمار قبل از سردرد حالت هایى پیدا مى کند که به صورت «تار شدن دید»، مشاهده اجسام یا خطوط نورانى یا سیاه جلوى چشم و در بعضى موارد سرگیجه، بروز مى کند. مشکلات بینایى ممکن است چند دقیقه یا حتى چندین ساعت طول بکشند اما با آغاز سردرد ناپدید مى شوند. این نشانه هاى پیش درد را «اورا» مى گویند. سردرد یکطرفه ضربان دار همزمان با این یافته هاى پیشتاز یا به دنبال آنها بروز مى کند. درد مبهم و آزارنده در شقیقه که به تمام نیمه سر در همان طرف گسترش مى یابد مشخصه این نوع میگرن است. این سردرد از متوسط تا شدید متغیر است و نور و سروصدا فرد را اذیت مى کند. گاهى نیز حالت تهوع و استفراغ وجود دارد. بعضى افراد دچار رنگ پریدگى، قرمزى چشم ها و آب ریزش بینى مى شوند. تعداد دفعات سردرد متغیر است ولى بیش از ۵۰ درصد افراد، بیش از یک حمله در هفته را تجربه نمى کنند. کاهش حملات سردرد در سه ماهه دوم و سوم حاملگى و پس از یائسگى شایع است. در سالمندان، نوع کلاسیک ممکن است به صورت نشانه هاى پیش درد بدون سردرد باشد.وجود سردرد دوطرفه یا سردرد در ناحیه پشت سر، تشخیص این بیمارى را رد نمى کند. معمولاً مدت سردردهاى نوع کلاسیک ۲ تا ۶ ساعت است و شیوع آن در جامعه ۲۰ _ ۱۰درصد است. نوع دیگرى از میگرن که «میگرن شایع» (common migraine) نام دارد، شیوع بیشترى دارد و فاقد نشانه هاى پیش درد است. سردرد معمولاً به صورت دو طرفه و ضربان دار و دور حدقه چشم احساس مى شود. گاهى وقوع استفراغ پایان بخش آن است. مدت سردرد یک تا سه روز است. علت میگرن، گشاد شدن رگ هاى خونى است که به پوست سر و مغز مى روند و علت نشانه هاى پیش درد، انقباض عروق داخل جمجمه است. یافته هاى جدید نشانگر این مطلب است که ناهنجارى هاى عروقى در این بیمارى ممکن است به طور ثانویه و در پى اختلال اولیه در عملکرد نورون هاى ساقه مغز باشد. حملات میگرن ممکن است با مصرف غذاهاى خاص مانند پنیر، بعضى شکلات ها (آنهایى که حاوى فنیل آلانین هستند)، شیر گاو، تخم مرغ، پرتقال، گوجه فرنگى، ماهى و پسته شامى برانگیخته شود. همچنین گرسنگى، هیجان، استرس، بى خوابى، کشیدن سیگار، نوشیدن الکل، عادت ماهیانه در خانم ها و مصرف قرص هاى ضدحاملگى در القاى حمله میگرن موثرند. این بیمارى گرچه با درد شدید و ناراحت کننده همراه است ولى یک بیمارى خطرناک نیست. بیماران باید موارد شروع کننده و تشدیدکننده حملات سردرد را بشناسند و از آنها دورى کنند. در صورت وجود حملات تکرار شونده، (به ویژه بیش از یک حمله در هفته) پیشگیرى مقدم بر درمان است. پرهیز از عوامل شروع کننده و تشدید کننده سردرد، کاهش استرس در زندگى و مصرف دارو براى جلوگیرى از حملات، اصول کلى پیشگیرى هستند. پروپرانولول (ایندرال) و آمى تریپتیلین، اساس درمان پیشگیرى است. بیمارانى که به یک دارو پاسخ نمى دهند، ممکن است به داروى دیگرى واکنش نشان دهند. انتخاب داروى مناسب بر عهده پزشک است. به هنگام بروز اولین نشانه هاى حمله میگرن، روى سر خود یک پارچه سرد یا کیسه یخ بگذارید (با فواصل چهار دقیقه تکرار کنید)، چندین ساعت در یک اتاق تاریک و آرام دراز بکشید، دو عدد بالش در دو طرف سر خود بگذارید تا سرتان تکان نخورد، در صورت امکان بخوابید، از سر و صدا، نور و بوهاى تند (مخصوصاً بوى ناشى از آشپزى یا سیگار) دورى کنید. از مطالعه کردن، رانندگى و کار با وسایل سنگین، خوددارى کنید. حملات میگرن حاد معمولاً به داروهاى مسکن ساده مانند «استامینوفن» پاسخ مى دهند. ترکیبات «ارگوتامین» نیز در شروع حمله میگرن کاربرد دارند و از شدت حمله مى کاهند. طیف گسترده اى از داروها براى تخفیف علائم و پیشگیرى از بروز حملات موثر هستند. ترکیب استامینوفن و کدئین، آنتى هیستامین ها براى گشادکردن رگ ها، ارگوتامین ها به صورت خوارکى، استنشاقى و شیاف، داروهاى ضداستفراغ و ضدافسردگى هاى سه حلقه اى مانند آمى تریپتیلین، برخى از این داروها هستند. داروى گیاهى «بابونه گاوى» (Tanacetum Parthenium) باعث کاهش تعداد و شدت حملات مى شود. این گیاه با ممانعت از آزاد شدن مواد گشادکننده عروق مغزى از پلاکت ها و جلوگیرى از تولید مواد التهابى بر روى میگرن تأثیر دارد.این گیاه در بین آزادشهر و شاهرود، دامغان، آمل، گنبدکاووس، ارتفاعات زاگرس و اطراف تهران انتشارات دارد. مصرف این گیاه در دوران باردارى ممنوع است. به دنبال مصرف این گیاه برخى عوارض جانبى مانند سرگیجه، نفخ، اسهال و حساسیت پوستى گزارش شده است. مصرف ۲۵ میلى گرم برگ خشک شده توسط انجماد، همراه یا بعد از غذا در پیشگیرى از میگرن موثر است. همچنین گیاه دارویى «زنجبیل» (Zingiber officienulis) نیز در درمان میگرن موثر است. البته این گیاه جزء گیاهان بومى ایران نیست. فرآورده هاى گیاهى ضدمیگرن که در بازار دارویى موجود است، «آنتى میگرن» و «تانا میگرن» است. آنتى میگرن از عصاره الکلى گیاهان «دانه رازیانه»، «ریشه سنبل الطیب»، «پوست ساقه بید» و «برگ بادرنجبویه» تشکیل شده است. به محض شروع اولین آثار حمله میگرنى ۳۰ تا ۴۰ قطره در یک فنجان آب سرد ریخته و مصرف کنید. در صورت لزوم مى توان بعد از یک ساعت مصرف دارو را تکرار کرد. ایمنى مصرف این فرآورده در دوران باردارى و شیردهى به اثبات نرسیده است. فرآورده «تانا میگرن» به صورت کپسول ۱۲۵ میلى گرم که حاوى گیاه «داوودى» است، موجود است. مصرف این دارو بیش از ۴ ماه و در کودکان زیر ۲ سال و در حاملگى و شیردهى ممنوع است. فرآوردهاى دارویى «آنتى میگرن»، همزمان با داروهاى آرامبخش و داروهاى حاوى سالیسیلات ها نباید مصرف شود. اگر حمله میگرن بیش از ۲۴ ساعت طول بکشد یا ایجاد گیجى و منگى کند و در صورت تهوع و استفراغ شدید، مراجعه به پزشک ضرورى است. |
