خدمات
بر شمردن خدمات مردمى که بیش از نیم قرن عمر خود را در پاسدارى از اسلام و ارزشهاى انسانى واسلامى سپرى ساخته، مشکل است. این مرد بزرگ از جمله کسانى است که عمر ارزشمند و گرانبهاى خود را وقف اسلام و ارزشهاى دینى کرد.
آیةاللَّه مشکینى در خدمت مردم بود. در خانه محقر او همواره به روى هر نیازمندى باز است.
تأسیس مدرسه دینى الهادى، بیمارستان الهادى، مصلاى بزرگ قدس قم را که به همت وى اکنون در آستانه تکمیل است از جمله خدمات ماندگار و ارزشمند او مىتوان نامید.
البته این خدمات غیر از آثار ایشان در عرصه فرهنگ و دانش است که باید آن را در مقیاس شاگردان و پرورش یافتهگان در مکتب درسى و اخلاق او که هم اکنون در جاى جاى جهان اسلامى منشأ خیر و برکات هستند مورد مطالعه قرار داد.
در عرصه دانش و تحقیق
یکى از ویژگىهاى آیةاللَّه مشکینى، انس با قلم و روى آوردن به تحقیق و نوشتن است. که چندین کتاب نفیس از وى منتشر شده و بسیارى از آنها تجدید و چاپ شده است. آثار وى عبارت است از:
1- اصلاحات الاصول: این کتاب 280 صفحه و به زبان عربى نوشته شده است و از جمله کتابهایى است که در حوزههاى علمیه توجه طلاب قرار گرفته است.
2- اصطلاحات فقه: کتابى است به سبک کتاب اصلاحات الاصول، لکن موضوعات مطرح شده در این کتاب، فقهى است. این کتاب به عنوان فقه موضوعى در مذهب شیعه، معروف است.
3- تحریر المعالم: این اثر پرداخت نوین به مباحث اصولى است و محور مباحث موضوعاتى است که در کتاب ارزشمند معالم آمده است و سالیانى بود که کتاب درسى حوزه به شمار مىرفت. بسیارى از مدرسان دینى این کتاب را جایگزین معالم الاصول کردهاند.
4- المصباح المنیر: مجموعهاى از دعاهاى معتبر در کتابهاى روایى است که به سبک ساده به نگارش در آمده است. در کنار کتابهاى ارزشمندى چون مفاتیح الجنان، مورد توجه مؤمنین مىباشد و به جهت این که به موارد حاشیهاى کمتر پرداخته شده است، در سطوح متفاوت مورد استفاده قرار مىگیرد.
5- رساله واجب و حرام: شامل واجبات و محرمات اعتقادى و علمى در شرع مقدس اسلامى است.
6- واجبات و محرمات: شامل یک دوره از عملى در فقه اسلامى، به سبک ساده است.
7- نصایح: مجموعهاى از روایات و پیشوایان معصوم(س) و بندهاى خردمندانه آن بزرگواران است. کتاب حاضر به گونهاى مورد توجه قرار گرفته است که هم اکنون هجدهمین چاپ آن در آستانه نشر است.
8- دروس فى الخلاق: کتابى است درباره مباحث اخلاق و رفتارهاى پسندیده و ناپسند از نگاه اسلام و سیره معصومین و بزرگان. این کتاب به زبان عربى منتشر شده است.
9- ازدواج در اسلام: این کتاب درباره ازدواج، انتخاب همسر و آئین همسردارى و شوهردارى است که به عربى نوشته شده و آیةاللَّه جنتى آن را ترجمه کرده است. مباحث یاد شده از نگاه فقهى و مبانى ارزشى دین اسلام، مورد بحث و بررسى قرار گرفته است.
10- الفقه المأثور: الفقه المأثور مشتمل بر 46 باب از ابواب فقهى است و بیش از 2500نوع مسئله فقهى را در بردارد.
همچنین از این عالم فرزانه کتابهاى دیگرى درباره امر به معروف و نهى از منکر، آداب زمین و تکامل انسان، در اندازه رقعى منتشر شده است.
طلایهدار تغییر در متون حوزوى
تغییر متون در حوزههاى علمیه و به روز کردن آن از دیر باز مورد بحث و بررسى شخصیتهاى علمى این پایگاه بزرگ شیعى بود و در این رابطه شعارهاى بسیارى داده شد و مقالات زیادى به رشته تحریر در آمد ولى به خاطر موانع و مشکلات زیادى که بر سر راه آن وجود داشت، در مرحله عمل چندان حرکت قابل ملاحظهاى به چشم نخورد. آیةاللَّه مشکینى در این عرصه سرنوشت ساز، جزو شخصیتهاى نادر و بارز حوزوى به شمار مىآیند که بدون سر و صدا، گام به این وادى پر خطر نهادند و کتابهایى از قبیل: تلخیصالاصول، تحریرالمعالم، الرسائل الجدیده، اصطلاحات اصول و فقه را به سبک نوینى، ابتکارى و کاربردى، تدوین وتنظیم کرده و به نگارش در آوردند. و این در مقطعى بود که کتب: رسائل مکاسب، کفایه به منزله وحى منزل در میان علما و فضلا تلقى مىشد و دست کارى در متون، مساوى با شرک و کفر بود و شجاعت و درایت مضاعف مىطلبید.
آیةاللَّه مشکینى با ژرف نگارى خاص خود، فصل بندى موجود در کتب فقهى علماى سلف به دو قسمت: عبادت و معاملات را کافى نمىداند و معتقدند که تدوین کتب فقهى در مرحله اول باید به چند فصل عمده: معاملات، عبادت، سیاسات، اجتماعیات و... اضافه شود، آنگاه ابوب پنجاه و دوگانه فقهى در زیر مجموعههاى این موضوعات کلى قرار گرفته و تبویب شوند. چون فقه تشیع تنها عبادت و معاملات نیست بلکه تئورى زندگى بشر از گهواره تا گوراست و شامل سیاست، مسائل اجتماعى و غیر آن هم مىشود.
