حضرت امام صادق علیه السلام در ذیل آیه کریمه «فلینظر الانسان الى طعامه‏» (1) فرمودند: منظور از این طعام «علم‏» است، یعنى انسان باید نگاه کند که علم خود را از چه کسى مى‏گیرد (2) پس طعام «علم‏» است و علم همان روزى معنوى است، و مطعم و معلم حقیقى، اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام هستند، چنانکه از حضرت امام کاظم علیه السلام رسیده است که حضرت على علیه السلام را «امیرالمؤمنین‏» مى‏گفتند، چون به انسان طعام «میره‏» مى‏دهد: «لم سمى امیرالمؤمنین امیر المؤمنین؟ قال علیه السلام: لانه یمیرهم (المؤمنین) العلم‏». (3)

اگر ظاهر «امیر» این است که به انسان «امر» مى‏کند، ولى باطن آن طبق بیان امام هفتم علیه السلام این است که به متفکران، طعام «میره‏» مى‏دهد.

بیان قرآن کریم است که انبیا علیهم السلام عموماً و شعیب علیه السلام خصوصاً، «نبوت‏» را رزق مى‏دانند: «و رزقنى منه رزقا حسنا» (4) و اولیا «ولایت‏» را و علما «علم‏» را رزق مى‏دانند. لذا رزق، توسعه داشته و اختصاصى به ارزاق طبیعى نظیر نان و میوه و . . . نخواهد داشت.

علوم هم دو قسم است:

بعضى از دانش‏ها با دسترنج مدرسه و تلاش و کوشش نصیب انسان مى‏شود، و بعضى از علوم از بالا به انسان افاضه مى‏شود: «دولت آن است که بى‏خون دل آید به کنار».

اگر کسى به درستى به دین عمل کند، هم علوم سمایى (آسمانى) از راه الهامها نصیب او مى‏شود که: «العلم نور یقذفه الله فى قلب من یشاء» (5)، هم از راه کسب، که علم ارجل نام دارد، نظیر سیر و سلوک. (6)

پى‏نوشت‏ها:

1) سوره عبس، آیه 24: «پس انسان باید به غذاى خود بنگرد». 

2) محمدباقر مجلسى، بحار الانوار، ج‏2، ص‏96.

3) همان، ج‏37، ص‏293، ح 7.

4) سوره هود، آیه 88.

5) بحار الانوار، ج‏1، ص 225.

6) عبد الله جوادى آملى، بنیان مرصوص، ص‏82.

منبع:

مجله پرسمان، پیش شماره 1، برگرفته از سخنان آیت الله جوادی آملی، به کوشش دکتر حسن قدوسی زاده