عصرشگفت انگیزی برای امام صادق(علیه السلام) بود. دنیای اسلام وسعت یافته وفرق گوناگون باتیپ هاوسنخ های مختلف سرگرم زندگی وتلاش وفعالیت بودند. هرگروهی تابعیت یک رئیس ورهبرراداشتندوامکان ایجادوحدت ونجات مردم ازتفرقه هاودسته بندی هابسیارکم ودشواربود.
- مردم کوفه واطراف پیروامام علی (علیه السلام) و ...

درآن زمان فرقه هایی همچون خوارج ،معتزله،مرجئه،متصوفه،زنادقه،جبریه،مشبهه،تناسخیه و...پدیدآمده بودند که هرکدام عقاید خودرا ترویج می کردند،ازاین گذشته درزمینه هریک ازعلوم اسلامی نیزدرمیان دانشمندان آن علم،اختلاف نظر پدید می آمد.به طورمثال درعلم قرائت ،قرآن ،تفسیر،حدیث ،فقه وعلم کلام ،ریاضیات،نجوم ،فلسفه و...بحثها ومناقشات زیادی درمی گرفت وهرکس به نحوی نظرمی داد وازعقیده ای طرفداری می کرد ،وهرگونه متاع فکری داشت به بازارعلم ودانش عرضه می کرد،ازاین رو تشنگی علمی عجیبی به وجود آمده بود که لازم بود امام صادق(علیه السلام)به آن پاسخ گوید(واین نکته ردبحث مناظرات امام صادق(علیه السلام)بخوبی روشن خواهد شد)
دردروه حکومت امویان ازنیمه دوم سده نخست به بعد نحله های فکری پدید آمد که غالباٌ مرکز آن عراق بود، زیرابعضی شهرهای عراق وازجمله کوفه محل برخورد عقیده هاوفکر های مختلف فلسفی ودینی گردید،گویا نخستین بحثی که درگرفت ،این بود که آیا مردمان درکار خود مختارند یا مجبور؟وطرفداران این دو فکر «قدریه»و«جبریه» نام گرفتند.نشانه پیدایش این بحث را بین مسلمانان پس ازجنگ صفین می بینیم کسی ازحضرت علی (علیه السلام)پرسید :مابه اراده خود به جنگ رفتیم یا مجبوربدان بودیم ؟ازاین پس هرگروه درتأیید عقیده خود وسرزنش دست مخالف به حدیثهایی توسل جست .

دوران حیات امام صادق(علیه السلام)عصرجدیدی برای دنیای اسلام بود. عصری که مردم پس ازگذراندن یک دوره سخت وجانکاه وجوی سراسرخفقان ودوروئی ودوگوئی توانستند . نفسی نسبتآث راحت بکشندوچشمی به جهان اطراف گشاده دارند. نیکوببیننددردوروبرشان چه می گذردوازحق باطل چه نشان وخبری است.
دوگروه قدرتمند باطل برسرهم می کوبند وباهم درگیری دارند وامام ازاین فرصت وموقعیت استفاده کرد.
وبرای نجات اسلام وارشادمسلمین ازجای برمی خیزد وبه قوی ترین تلاش فرهنگی درطول تاریخ اسلام ،البته پس ازعصر پیامبردست می زند ودوران طلائی اسلام راآغازمی کند. دشمن سرگرم درگیری وبندوبست سیاسی خویش است ونمی داند. که درجامعه چه می گذردوامام به چه اقدام مهم وازنظرآنهاخطرناک پرداخته است. اگردشمن ازعمق فعالیت فرهنگی امام سردرمی آورد. بی شک آنرابرای خویش فاجعه تلقی می کرد. زیراعمل امام درواقع ازرسمیت انداختن حکومت آنهاومحکوم کردن آنهابه سقوط معنوی بود.